100 powodów do dumy: 100 bohaterów Powstania Wielkopolskiego
Adamski Stanisław (1875 - 1967), ksiądz, komisarz Naczelnej Rady Ludowej. Współtworzył system Rad Ludowych i Straż Ludową, lecz obawiając się niepowodzenia powstania, opowiadał się za oderwaniem Wielkopolski od Prus na drodze dyplomatycznej. Po wybuchu powstania prowadził negocjacje z zaborcą, ale w tym czasie współtworzył aparat administracyjny i wojskowy na opanowanym przez Polaków obszarze, od 8 stycznia 1919 roku objął kierownictwo administracji i zarządu regionu. Później prowadził rozmowy z rządem w Warszawie w sprawie połączenia Wielkopolski z państwem polskim.
Andrzejewski Mieczysław (1884 - po 1939 roku) - komendant Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, weteran I wojny światowej, m.in. walczył pod Verdun. Współtworzył bataliony Służby Straży i Bezpieczeństwa, brał udział w walkach w Poznaniu, uczestnicząc w zajmowaniu koszar, dworca kolejowego i lotniska Ławica.
Bartkowiak Jan (1887 - 1965) - plutonowy armii pruskiej, weteran I wojny, współorganizator i dowódca kompanii Służby Straży i Bezpieczeństwa we Wrześni. Od kwietnia 1919 komendant Straży Ludowej we Wrześni.
Bartsch Maksymilian (1892 - 1940) - dowódca kompanii gołanieckiej w stopniu podporucznika, zajął Margonin, dowodził zajęciem i spaleniem mostu w Białośliwiu, atakiem kompanii na Szamocin, następnie dowodził odcinkiem gołanieckim frontu północnego. Kapitan od 1920 roku.
Beutler Zdzisław (1885 - 1940) - dowódca kompanii z Nekli, walczył pod Szubinem, Rudą, Rynarzewem, Turą i Szczepicami, zdobył Zamość, Samoklęski Małe. Podporucznik WP.
Białoszyński Adam (1890 - 1949) - dowódca kompanii marynarzy, bosmanmat marynarki niemieckiej, zdezerterował i w Poznaniu formował swoją 4 kompanię Służby Straży i Bezpieczeństwa, m.in. wyłapując marynarzy polskiego pochodzenia na dworcu kolejowym. Zajął i zabezpieczył w Poznaniu magazyny z żywnością i wyposażeniem, także Fort VI i VII. Walczył pod Szubinem i pod Rynarzewem - pod którym został ciężko ranny. Komendant Dworca Głównego w Poznaniu, później w komendzie miasta. Pamięć jego i innych marynarzy upamiętnia tablica przy ul. Zielonej w Poznaniu, na ścianie lokalu, gdzie zebrali się marynarze IV kompanii.
Biały Wojciech (1897 - 1926) - lotnik armii niemieckiej, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, uczestniczył w zajęciu stacji Ławica, a także w pierwszym locie nad Poznaniem samolotów z biało - czerwonymi szachownicami. Wykonywał loty bojowe na froncie północnym i zachodnim.
Bilski Józef (1880 - 1958) - członek Rady Jedenastu - kierownictwa Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, organizator Rady Żołnierskiej w Powidzu - Rady Żołnierzy i Obywateli, dzięki niemu zawiązała się tu Straż Ludowa i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Nie dopuścił do ulokowania Grenzschutzu w Powidzu, zdobył ze swoją kompanią powidzką odwach tej formacji w Anastazewie, a po wsparciu ze strony grupy żołnierzy chór. Bognera z 29 Pułku Piechoty - zdobył placówkę w Szydłowcu. Walczył pod Nakłem, Dębogórą, Szubinem, Szczepicami, Smogulcem, Paterkiem, i Szamocinem. Po zdobyciu Szubina został 11 stycznia 1919 r. komendantem miasta.
Biskupski Antoni (1890-1930) - sierżant armii niemieckiej, zorganizował w Rogoźnie radę Robotników i Żołnierzy, a także kompanię Służby Straży i Bezpieczeństwa, dowodził baonem rogozińskim, który miał 1 stycznia 1919 r. trzystu żołnierzy, walczył na terenie dawnych powiatów obornickiego, czarnkowskiego i chodzieskiego.
Chylewski Władysław (1891 - 1940) - podporucznik armii niemieckiej, artylerzysta, współorganizator artylerii ciężkiej. Salwą swojej półbaterii dwóch haubic kalibru 150 mm rozpoczął 11 stycznia 1919 r. natarcie na Szubin. Dowódca 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Ciężkiej, walczył pod Kcynią, Dębogórą, Kowalewkiem. Zamordowany przez Rosjan w Charkowie, podpułkownik WP.
Ciążyński Kazimierz (1894 - 1951) - dowódca Konnych Strzelców Straży Poznańskiej, późniejszego 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich - 15 Pułku Ułanów Poznańskich. Zajął koszary niemieckiej kawalerii przy dzisiejszej ul. Grunwaldzkiej, eskortował wychodzący z Poznania 6 Pułk Grenadierów. Brał udział w zdobyciu Ławicy, walczył pod Szubinem.
Celichowski Stanisław (1885 - 1947) prawnik, współorganizator i dowódca ponad stuosobowej kompanii kórnickiej i trzeciego baonu 11 Pułku Strzelców Wielkopolskich (późniejszy 69PP). Ze swoją kompanią walczył w Poznaniu, wyzwalał Śrem, walczył pod Zbąszyniem, Łomnicą i Rawiczem, podporucznik. -
Cyms Paweł Franciszek (1894 - 1949) - podporucznik armii niemieckiej, dezerter, dowódca zgrupowania, którego trzonem była kompania gnieźnieńsko - wrzesińska, wyzwalał Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę, Inowrocław, dowódca 1 Pułku Grenadierów Kujawskich, walczył pod Złotnikami Kujawskimi, Łabiszynem i Brzozą. Dowódca VII Okręgu Wojskowego, powstaniec śląski. Kapitan od 1920 roku.
Dadaczyński Roman Józef (1889 - 1940) - kapelan i major WP, współtwórca Straży Ludowej w Miejskiej Górce, czynnie uczestniczył w obronie Miejskiej Górki przed atakiem niemieckim. Aresztowany w 1939, torturowany, zamordowany w Dachau.
Dowbor - Muśnicki Józef (1867 - 1937) - najwyższy stopniem dowódca Powstania Wielkopoolskiego, urodził się w w Garbowie koło Sandomierza. Co ciekawe, jako generał lejtnant armii rosyjskiej, w czasie I wojny światowej znajdował się po przeciwnej stronie co Stanisław Taczak - dowódca jednostki niemieckiej na froncie wschodnim. Od końca lipca 1917 roku Józef Dowbór - Muśnicki został dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji. W styczniu 1919 roku został przez Naczelną Radę Ludową poproszony o przejęcie dowodzenia nad Powstaniem, co z kolei potwierdził też Józef Piłsudski. 8 stycznia przyjechał do Poznania i po tygodniu oficjalnie przejął dowodzenie. Piłsudski liczył, że Dowbor nie zostanie dobrze przyjęty przez wojskowych z Wielkopolski, jednak generał zdołał znajomością żołnierskiego rzemiosła i zyskać tu uznanie. Jako dowódca Wojsk Wielkopolskich generał Dowbór-Muśnicki dalej rozbudowywał armię, osiągając jej poziom prawie stytusięczny. W marcu 1919 roku został generałem broni. W stanie spoczynku od 1920 roku, zmarł w podpoznańskim Batorowie i został pochowany w pobliskim Lusowie.
Drwęska Izabela (1886 - 1964) - kierowała zespołem kilkudziesięciu kobiet dbających o aprowizację i zaopatrzenie medyczne powstańców w Poznaniu, przekształconym w Oddział Czerwonego Krzyża na Miasto Poznań.
Fenrych Tadeusz Wiktor (1882 - 1942) - podporucznik z okresu służby w armii pruskiej, adiutant ppłk. Grudzielskiego, jeden z organizatorów frontu północnego, brał udział w potyczce pod Zdziechową i walkach o Szubin, organizator szkół oficerskich i podoficerskich, inspektor. Awansowany do stopnia kapitana, stanął na czele Referatu Historycznego przy Dowództwie Okręgu Korpusu nr VII i systematyzował badania nad Powstaniem Wielkopolskim. Kierował Towarzystwem dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Zamordowany w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie 16 lipca 1942 roku.
Gawlak Michał (1886 - 1968) - weteran I wojny światowej, jeden z 78 mieszkańców Kaźmierza i okolic, którzy 3 stycznia 1919 zgłosili się do kompanii szamotulskiej. Uczestnik rozbrajania Niemców w Grzebieniskach 29 XII 1918 r., pod dowództwem Franciszka Przybylskiego walczył w okolicach Czarnkowa, Gulcza, Wielenia i Roska, a 3-4 lutego 1919 r. - w zwycięskiej, choć ciężkiej potyczce pod miejscowością Wrzeszczyna. Tam powstańcy zdobyli 11 karabinów maszynowych, dwie kuchnie, tabory i sporo amunicji. Wzięto też jeńców, w tym dwóch oficerów.
Gawrych Sylwester (1886 - 1935) - kupiec, organizator kompanii kórnickiej, zapobiegł wraz ze Stanisławem Celichowskim interwencji niemieckiej w Śremie, poinformował kórniczan o wybuchu powstania w Poznaniu, 1 stycznia 1919 roku ogłosił włączenie Kórnika do Polski. Współtworzył drugą kompanię kórnicką, która została włączona do batalionu śremskiego, dowodził nią do 5 kwietnia.
Golniewicz Konrad Eugeniusz Jan (1878-1944) - podporucznik armii pruskiej, komendant dworca w Gnieżnie, brawurowo dowodził atakiem w boju o Żnin, zdobył tam tartak, dowódca odcinka kcyńskiego frontu północnego. Od 1 kwietnia 1920 roku w stopniu majora.
Góralewski Hieronim (1884 - 1940) - porucznik, dowódca kompanii szubińskiej, walczył pod Szubinem, Rynarzewem, Rudami, Turem, Samoklęskami Dużymi, w stopniu sierżanta. Zamordowany na Ukrainie w 1940 roku.
Greger Kazimierz (1887 - 1967) - fotograf, autor kilku tysięcy fotografii dokumentujących wydarzenia, uroczystości, pokazujących sylwetki żołnierzy i oficerów. Fotografował m.in. przybycie do Poznania gen. Dowbor - Muśnickiego, przysięgę na Placu Wolności, wręczanie sztandarów.
Grudzielski Kazimierz (1856 - 1921) - oficerem został w 1880 roku, uzyskując w 1894 roku stopień kapitana i dowództwo kompanii. Krótko przed wybuchem wojny światowej został pułkownikiem. W wieku 60 lat przeszedł w stan spoczynku i wrócił do Wielkopolski. Szybko ponownie włożył mundur, bo został komendantem Straży Ludowej w powiecie wrzesińskim. Bazując na doświadczeniu mobilizacyjnym organizował oddziały powstańcze. Dowódca odcinka pałuckiego, gdzie w styczniu 1919 roku powstańcy zdobyli Szubin i Łabiszyn, ale krótko po tym ulegli kontratakującym Niemcom pod Żninem. Odbił Szubin i Żnin oraz odrzucił Niemców na linię Noteci, później w bitwie pod Kcynią zatrzymał niemieckie natarcie. Zorganizował po zakończeniu Powstania 2. Dywizję Strzelców Wielkopolskich i 11 marca 1919 roku otrzymał awans na pułkownika i na generała brygady. Zdążył jeszcze później zostać zastępcą dowódcy Okręgu Poznań i generałem dywizji. Zmarł w 1921 roku w wieku 65 lat. Jego imieniem nazwano zdobyczny samochód pancerny Erhardt
Grzeszkowiak Hieronim (1882-1945) - sierżant w oddziale łączności w Forcie Winiary, członek Rady Jedenastu w Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, delegat rady Robotniczo - Żołnierskiej do komendy miasta, miał wpływ na polonizację Służby Straży i Bezpieczeństwa, w której był dowódcą 6. kompanii. Po wybuchu powstania, wraz z Paluchem, Hulewiczem i Sikorskim zmniejszał wpływy niemieckiego dowództwa.
Hulewicz Bohdan (1888-1968) - literat, podoficer rezerwy armii niemieckiej, wraz z M. Paluchem formował Tajny Sztab Wojskowy, brał udział w tzw. zamachu na Ratusz. Łącznik władz powstańczych z Naczelnym Dowództwem WP w Warszawie. Od 28 grudnia 1918 r. szef Wydziału Operacyjnego Dowództwa Głównego, szef sztabu 3 Dywizji Strzelców Wielkopolskich. Pułkownik WP.
Jahns Antoni (1883-1960) - dowódca oddziału Straży Ludowej na Chwaliszewie, brał udział w kradzieży tajnych akt z Komendy Generalnej V Korpusu Armijnego, walczył na Chwaliszewie, przy zdobywaniu Prezydium Policji i kościoła ewangelickiego, podporucznik.
Jasnoch Kaimierz (1886 - 1966) - dezerter z armii niemieckiej, przyczynił się do opanowania stacji radiowej w Forcie Winiary, zorganizował i dowodził kompanią telegraficzną. Kapitan.
Jedlina Jacobson Wojciech (1885-1961) - porucznik armii niemieckiej, lekarz garnizonowy w Gnieźnie, organizator powstania. Walczył pod Zdziechową, tworzył oddziały ochotnicze, zasilające front północny i teren Kujaw. Od maja 1919 r. kapitan.
Józefowicz Feliks - podpułkownik, weteran Powstania Styczniowego 1863, od kwietnia 1919 r. formalny dowódca Poznańskiego Batalionu Śmierci. Wymagał całkowitej karności i posłuszeństwa, potrafił wymusić posłuch… noszoną zawsze laską. Batalion liczył około 300 żołnierzy, jego cechą wyróżniającą były symbole trupiej czaszki, podobne jak w pierwszowojennych oddziałach szturmowych, miał własny sztandar.
Kabsch Władysław (1891 - 1977) - sierżant armii niemieckiej, weteran walk na froncie zachodnim. Organizował kompanię Służby Straży i Bezpieczeństwa w Grodzisku, zajmował starostwo, pocztę stację kolejową, zatrzymywał transporty niemieckie na tę ostatnią przybywające. Od 30 grudnia adiutant komendanta wojennego miasta. Szef kompanii powstańczej, walczył pod Lwówkiem, Sompolnem, Bobrówką, Kamionną, Miedzichowem. Do rezerwy odszedł jako kapitan.
Kandziora Karol Marcin (1882-1944) - jeden ze współzałożycieli Straży Ludowej, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, fałszował niemieckie druki, by pozyskiwać broń i amunicję dla powstańców. Zamordowany w obozie koncentracyjnym Gross Rosen.
Kęszycki Daniel (1884-1936) - dyplomata, ziemianin, organizator Straży Ludowej w Śremie - przygotował i wyposażył dziesięć placówek Straży. Przejmował broń, sprzęt i zapasy żywności po kapitulacji niemieckiego garnizonu Śremu. Walczył pod Strzyżewem, Trzcielem i Łomnicą, później pod Miejską Górką i Łomnicą. Szef biura łączności z aliancką Misją Międzysojuszniczą generała J. Noulensa.
Kittel Zygmunt (1877-1960), - podporucznik rezerwy armii niemieckiej, organizował „Sokoła” w Gnieźnie. Po wybuchu Powstania początkowo próbował mu zapobiec (zgodnie z poleceniem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej), później jednak zaaprobował plan zajęcia miasta i powiatu. Komendant miasta Gniezna, organizator kompanii ochotniczych, zdobył Samoklęski i Rynarzewo, dowódca IV Okręgu Wojskowego Gniezno, współorganizator 4 Pułku Strzelców Wielkopolskich.
Kmiotek Leon (1889 - 1942) - dowódca plutonu w 1.kompanii batalionu czarnkowskiego, uczestniczył w zajęciu mostu na Noteci, walkach o Romanowo, Walkowice, Ujście, dowódca kompanii na odcinku Jabłonna - Ujście - Węglewo. Jako dowódca kompanii uczestniczył w walkach na linii Paterek - Kobyliński Młyn - Zielona Wieś - Smogulec - Jaktorowo. W czerwcu wraz z innym żołnierzem zlikwidował trzy placówki niemieckie w rejonie Baranowa, a w nocy podczas patrolu pod Szamocinem zdobył karabin maszynowy i odparł kontratak wroga. W 1939 roku organizował Polską Organizację Wojskową, aresztowany w 1940 roku, ścięty gilotyną w 1942 roku.
Kopa Andrzej (1879-1956) - organizator Straży Ludowej w Dopiewie, gromadził broń i amunicję, objął dowództwo batalionu dopiewskiego w Dopiewie i Konarzewie. Dowodził akcją zdobycia Ławicy, współorganizował 1 Rezerwowy Pułk Strzelców Wielkopolskich (późniejszy 10 PSW), pułkownik WP.
Korfanty Wojciech (1873 - 1939) - poseł parlamentu niemieckiego, opowiadał się za odłączeniem od Prus i włączenia do państwa polskiego Pomorza, Wielkopolski i Śląska. Witał w Gdańsku przybyłego do Polski Ignacego Paderewskiego i namówił go do przyjazdu do Poznania. W styczniu 1919 r. pertraktował z Niemcami w Bydgoszczy i w Berlinie, kierował Wydziałem Wojskowym, doprowadził do sprowadzenia do Poznania grupy oficerów z gen. Dowbor - Muśnickim. Jednym z efektów jego działalności dyplomatycznej było zawarcie rozejmu w Trewirze 16 lutego 1919 r.
Korzbok - Łącki Stanisław (1866 - 1937) - ziemianin, komendant Straży Ludowej w powiecie nowotomyskim, organizator oddziałów powstańczych, m.in. późniejszego II baonu Grupy Zachodniej, liczącego kilkuset żołnierzy. Formował patrole posadowskie - pododdział kawalerii. 6 stycznia 1919 r. wziął do niewoli załogę niemieckiego samolotu pod Lewicami.
Krause Edmund (1879 - 1919) - współtworzył jednostki Służby Straży i Bezpieczeństwa, dowodził drugą kompanią SSiB. Wziął udział w walkach w Poznaniu, zajął gmach poczty, Ziemstwa Kredytowego i Prezydium Policji. 14 lutego w stopniu podporucznika brał udział w ataku na Grójec Wielki: jego kompania przeszła przez Obrę w rejonie Nowej Wsi Zbąskiej, nacierała na Grójec w kierunku szosy Babimost - Chobienice. Wskutek niespodziewanego zasilenia oddziału niemieckiego innym oddziałem, mającym pierwotnie go zluzować, Niemcy zyskali dużą przewagę liczebną. Krause został otoczony, bronił się z częścią kompanii, ranny, zdecydował się nie iść do niewoli i odebrał sobie życie strzałem z pistoletu.
Krystofiak Stanisław (1889-1942) - górnik, sierżant i zastępca oficera w armii niemieckiej, po demobilizacji organizował kompanię baonu jarocińskiego, walczył pod Szubinem, a 12 stycznia 1919 r. zajął Rynarzewo i bronił wsi. Dowodząc baonem jarocińskim walczył pod Sarnową i Miejską Gorką. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem od 29 stycznia 1919 r. Od 30 stycznia 1930 roku major w stanie spoczynku. Zamordowany w obozie koncentracyjnym.
Lang Wiktor (1895-1920) - żołnierz austro-węgierskiego 88. pułku piechoty, oficer od 1914 roku, w oddziałach szturmowych. Od 1 marca 1917 roku lotnik, obserwator, zakończył wojnę z 53 misjami na koncie, 17 walkami powietrznymi i trzema lub czterema zestrzeleniami wroga. Po wybuchu Powstania przyjechał do Poznania, zgłosił się na Ławicy, gdzie pracował jako instruktor pilot, i jednocześnie wykonywał loty bojowe na rzecz frontu wielkopolskiego i działań powstańczych na Śląsku. Po awarii samolotu i przymusowym lądowaniu dostał się do niewoli niemieckiej, brawurowo zbiegł z obozu jenieckiego w Neuhammer (Świętoszów). Zginął w katastrofie Aviatica CIII na Ławicy, był w stopniu kapitana.
Lange Julian (1873-1954) - komendant Straży Obywatelskiej, przemianowanej 27 listopada 1918 roku na Straż Ludową. Od maja 1919 r. przygotowywał reorganizację Straży w Wojsko Obrony Krajowej.
Maciaszek Jan (1876-1932) - szef Wydziału Wojskowego Naczelnej Rady Ludowej, następnie Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, organizował Straż Ludową. Komendant miasta Poznań, wraz z niemieckim kapitanem Anderschem. Nie cieszył się autorytetem wśród powstańców, przeniesiony na stanowisko Szefa Aprowizacji Dowództwa Głównego Powstania.
Mańczak Józef (1896 - 1940) - sierżant - pilot armii niemieckiej, brał udział w opanowaniu Ławicy, współorganizował Szkołę Warsztatową, dowódca 1 kompanii lotniczej, później dowódca 3 Wielkopolskiej Eskadry Lotniczej. Kapitan.
Masadyński Franciszek Józef (1885-1956) - współorganizował Straż Ludową na Wildzie, organizował magazyny broni, wyznaczał drogę dla Paderewskiego po jego przyjeździe do Poznania i odpowiadał za eskortę dostojnego gościa. Jego kompania zaprowadzała porządek przed Bazarem, uczestniczył w zajęciu koszar saperów na Wildzie.
Mertka Jan (1899 - 1918) - żołnierz 1 Batalionu Pogranicznego w Szczypiornie, ostrzelany w czasie służby patrolowej 27 grudnia 1918 r., w okolicy Boczkowa. Uważany jest za pierwszego poległego powstańca w regionie.
Mielżyński Ignacy (1871 - 1938) - dowódca kompanii, szef sztabu i ostatecznie dowódca odcinka łabiszyńskiego frontu północnego, prowadził atak pod Rynarzewem. Dowódca 1 Pułku Ochotniczego Jazdy Wielkopolskiej (26 Pułk Ulanów wielkopolskich), a jednocześnie jego współtwórca i fundator. Podpułkownik WP.
Moellenbrock Józef (1895 - 1919) - sierżant armii niemieckiej, w wojsku powstańczym dowódca kompanii, ranny dwukrotnie w czasie odwrotowego boju pod Babimostem, następnie kolejny raz pod Grójcem Wielkim, zmarł w czasie transportu do lazaretu, pośmiertnie mianowany podporucznikiem.
Morawski Dzierżykraj Witold (1895 - 1944) - podporucznik armii niemieckiej w pułku huzarów gwardii cesarskiej, dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym, w armii powstańczej oficer Sekcji Operacyjnej Dowództwa Głównego, uczestniczył w opracowaniu planow działań pod Szubinem, Żninem i Łabiszynem. Od 25 stycznia 1919 r. w 1 Pułku Ulanów, rok później szef sztabu Brygady Jazdy Wielkopolskiej. Pracował też jako dyplomata - atache w ambasadach polskich w Bukareszcie i w Berlinie. W 1939 r. pułkownik, szef sztabu Armii Karpaty. W niewoli, żołnierz ruchu oporu, zamordowany w celi śmierci obozu koncentracyjnego w Mauthausen, pośmiertnie mianowany generałem brygady.
Muślewski Józef (1893 - 1940) - podporucznik, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, organizował plutony Służby Straży i Bezpieczeństwa. Zorganizował kompanię śremską, objął jej dowóedztwo, walczył pod Zbąszyniem, Strzyżnem, a później, na froncie południowym - pod Zieloną Wsią. Major WP.
Nieżychowski Kazimierz (1892 -1987) - twórca powstańczej artylerii w koszarach przy ul. Solnej, brał udział w zdobywaniu Ławicy (celne strzały armatnie w wieżę lotniska przyspieszyły kapitulację załogi niemieckiej), a także w bitwach pod Szubinem, Rynarzewem, Kcynią. Walczył później pod Lwowem, major WP.
Nogaj Franciszek (1900 - 1982) - skaut, członek bojówki „Sęp”, członek Klubu Sportowego Unia, później żołnierz niemieckiego 47 Pułku - członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego, dezerter. Po wybuchu Powstania brał udział w walce przed Prezydium Policji, w w opanowaniu koszar na Sołaczu, w zdobyciu Ławicy. Walczył pod Szubinem, Kcynią, Szamocinem. Żołnierz Poznańskiego Batalionu Śmierci. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Brat Stanisława Nogaja.
Nogaj Stanisław (1897-1971) - uczestnik strajku szkolnego 1906 r., członek bojówki Sęp i Klubu Unia, podporządkował się POW Zaboru Pruskiego, ale i tak należał do najbardziej radykalnych jej członków. Uczestniczył w akcji przed Prezydium Policji, w zajęciu muzeum, sztabu przy ul. Skarbowej, aresztowaniu w Komendzie Generalnej V Korpusu jego dowództwa i przedstawicieli władz administracyjnych rejencji i prowincji. Zdobywał ławicę, bił się pod Szubinem, Kcynią i Szamocinem, a także na odcinku Paterek - Ludwikowo. Po incydencie z aresztowaniem go za komunizm i po dezercji idących mu na pomoc podwładnych, utworzono z nich jednostkę karną - Poznański Batalion Śmierci. W czasie II wojny więzień obozów w Gusen i Mauthausen - Gusen. Porucznik WP.
Nowak Alojzy (1894 - 1939) - podporucznik armii niemieckiej, konspirator we Wrześni, formował kompanię w Miłosławiu, Strzałkowie i Wrześni, dowódca batalionu wrzesińskiego, zajął Witkowo, walczył pod Zdziechową, Szubinem, dowodził wrzesińską kompanią ckm, 4 kompanią jarocińską w drugiej bitwie rawickiej, 2 batalionem 4 Pułku Strzelców Wielkopolskich. Porucznik w 1919 i kapitan w 1920 roku. Walczył na froncie wschodnim, współorganizował III powstanie śląskie (pseudonim Neugebauer). Zginął w walce prowadząc we wrześniu 1939 natarcie swojego 13 Pułku Piechoty, był wówczas podpułkownikiem.
Ogórkiewicz Marian (1898 - 1962) - podoficer armii niemieckiej , później oficer 15 Pułku Artylerii Polowej, pułkownik dyplomowany WP. Brał udział w działaniach powstańczych w Witkowie (poprowadził tam zwiad około trzydziestu żołnierzy, wykorzystując kolejkę powiatową, za Powidzem doszło do starcia z żołnierzami Grenzschutzu), pod Inowrocławiem i Lesznem. Walczył w wojnie polsko – rosyjskiej i w 1939 roku. Walczył w wojnie polsko – rosyjskiej i w 1939 roku. Oficer sztabu 15 dywizji piechoty w Bydgoszczy, pełnił służbę w Sztabie Głównym Wojska Polskiego w Warszawie i na emigracji w Londynie. Zdemobilizowany w 1948 roku.
Orłowski Zdzisław (1892 - 1982) - podporucznik armii niemieckiej, weteran spod Verdun. W listopadzie 1918 roku podjął działalność konspiracyjną, mianowany dowódcą sił zbrojnych okręgu nadnoteckiego, organizował oddziały w powiecie czarnkowskim i chodzieskim, dowódca IV Okręgu Wojskowego, kierował działaniami w rejonie Czarnkowa, od stycznia do marca 1919 dowódca czarnkowskiego odcinka frontu północnego. Od 1939 r. major rezerwy, po wojnie podpułkownik.
Ostroróg Gorzeński Zbigniew (1869 - 1926) - podporucznik, wspierał działalność oddziałów w powiecie jarocińskim, częściowo je utrzymywał, prowadził w swoich majątkach ćwiczenia praktyczne, 28 grudnia 1918 r. ze swoimi ludźmi rozbroił niemiecki batalion, zatrzymał cztery transporty kolejowe, na początku stycznia zajął Ostrów Wlkp., Krotoszyn i Zduny, poprowadził kompanię pod Zbąszyń. Dowódca VI Okręgu Wojskowego z siedzibą w Jarocinie, formował oddziały kierowane następnie na front północny. Od 1921 r. major rezerwy.
Owczarski Józef (1893 - 1940) - weteran armii niemieckiej, w czasie I wojny światowej walczył na froncie zachodnim i na wschodnim - na tym ostatnim wsławił się wzięciem do niewoli kompanii żołnierzy i obsługi czterech armat, później w boju stracił rękę. W listopadzie wrócił do swojego gospodarstwa w Młynach, ale po wybuchu Powstania, zgłosił się w Poznaniu do władz powstańczych i sformował w ciągu trzech dni tzw. kompanię młyńską, liczącą 86 żołnierzy. Weszła ona w skład zgrupowania Pawła Cymsa. Zdobył dworzec kolejowy w Inowrocławiu. Gdy dostał się do niewoli niemieckiej i jako dezerter, podoficer armii niemieckiej został przez sąd polowy skazany na śmierć, żołnierze niemieccy odmówili wykonania rozkazu na jednorękim weteranie. Został w nocy odbity przez powstańców. W lutym 1919 roku uczestniczył w formowaniu Pułku Grenadierów Kujawskich. Zamordowany przez Rosjan w Katyniu w 1940 r.
Paderewski Ignacy Jan (1860-1941) - kompozytor, bardzo popularny koncertujący muzyk, który popularność wykorzystywał dla głoszenia sprawy polskiej. Pod jego wpływem prezydent USA Thomas Woodrow Wilson umieścił w swoim 14-punktowym programie pozycję o konieczności odtworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. W dniach 26-31 grudnia 1918 roku przebywał w Poznaniu, a jego obecność stała się iskrą zapalną, która spowodowała wybuch Powstania Wielkopolskiego. Od 16 stycznia 1919 r. stanął na czele polskiego rządu, był też ministrem spraw zagranicznych i reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu. W końcu 1919 r. ustąpił ze stanowisk rządowych. W czasie zamachu majowego opowiedział się przeciw Józefowi Piłsudskiemu.
Paluch Mieczysław (1888-1942) - podporucznik armii niemieckiej, dezerter, nieformalny komendant młodzieży bojówek i POW Zaboru Pruskiego, przeprowadził tzw. zamach na Ratusz, legalnie organizował kadry i kompanie Służby Straży i Bezpieczeństwa, aż do stworzenia poznańskiego batalionu SSiB, liczącego około 2000 ludzi. Wraz z B.Hulewiczem tworzył namiastkę Tajnego Sztabu Wojskowego. Wprowadził do akcji kompanię Służby w Poznaniu, inicjował akcje powstańcze w terenie, brał udział w zdobyciu stacji lotniczej w Ławicy. Odsunięty od dowództwa Służby po konflikcie z Janem Maciaszkiem. Szef sztabu na froncie północnym, dowódca 8 Pułku Strzelców Wielkopolskich.
Piko Jan (1895 - 1934) - weteran armii niemieckiej, kapral, zdezerterował w mundurze i z bronią, brał udział w przejęciu Poznania przez siły powstańcze. Gdy opanowano miasto, Jan Piko przyjechał do Krobi, gdzie organizował i dowodził oddziałem Straży Ludowej. Kompania krobska stanowiła wraz z oddziałami Straży Ludowej odwód dowódcy frontu, por. Bernarda Śliwińskiego. Skierowany do Pawłowic, odpierał atak niemiecki na Miechcin i Janiszewo. Porucznik.
Piniecki Bronisław Wiktor (1892 - 1940) - podporucznik armii niemieckiej, członek POW Zaboru Pruskiego, twórca kompanii i dowódca batalionu Służby Straży i Bezpieczeństwa w Poznaniu. Ze swoimi żołnierzami zdobył stację Ławica. Zamordowany przez Rosjan w Katyniu.
Pniewski Wiktor (1891 - 1974) - pilot wojskowy, sierżant, służył na stacji Ławica, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. Uniemożliwił Niemcom ewakuację sprzętu lotniczego, przyczynił się do opanowania Ławicy przez powstańców. Mianowany podporucznikiem, komendant stacji, współorganizator 1 Eskadry Lotniczej, a następnie jej dowódca.
Prauziński Leon (1895 - 1940) - malarz, batalista, ilustrator Powstania Wielkopolskiego. Żołnierz armii niemieckiej na froncie zachodnim, w Powstaniu uczestniczył w zajęciu Urzędu Umundurowania, w walce w rejonie Mostu Chwaliszewskiego, później na froncie zachodnim i południowym. Autor dużego zbioru rysunków i szkiców poświęconych Powstaniu, na bazie których wydano w 1931 r. serię pocztówek, kojarzoną do dziś z Powstaniem. Aresztowany przez gestapo, więzień Fortu VII, rozstrzelany 6 stycznia 1940 r.
Franciszek Przybylski (1889 - 1979) - absolwent szkoły podoficerskiej w Poczdamie, sierżant armii niemieckiej w 1914 roku, ranny pod Ypres. W 1918 roku udał się na urlop, z którego już nie wrócił. Został pełnomocnikiem Rady Robotników i Żołnierzy przy Komisariacie Obwodowym w Kaźmierzu. Brał udział w akcji rozbrajania cywilnych Niemców w Grzebienisku, współformował kompanię szamotulską, walczył pod Czarnkowem, na linii Gulcz, Rosko i pod Wiele-niem. Kapitan.
Przybyła Wincenty (1890-1974) - feldfebel (starszy sierżant) armii niemieckiej z 1913 roku, uczestnik bitwy pod Verdun, z bronią i w mundurze przyłączył się do Powstania Wielkopolskiego. Był m.in. w kompanii wielichowskiej, którą nawet czasowo dowodził, walczył pod Wolsztynem, Grójcem, Nową Wsią i Babimostem. Wziął udział m.in. w bitwie warszawskiej, gdzie dosłużył się medalu „Za Honor i Odwagę”. Złapany 2 września 1939 roku przez gestapo, wyrwał się grupie Niemców, uciekł przez okno i ukrywał się. Złapany później, trafił do obozu. W 1972 roku uzyskał nominację na stopień podporucznika.
Ratajczak Franciszek (1887 - 1918) - szef 2 kompanii podporucznika E. Krausego, zginął w czasie walki przed prezydium policji przy ul. Rycerskiej, dziś ul. Ratajczaka. Uznawany za pierwszego poległego powstańca wielkopolskiego. Jedna z wersji mówi o tym, że został śmiertelnie ranny na ulicy, prowadząc swoich ludzi, inna, że zginął w bramie, próbując rozbroić stojącego tam żołnierza niemieckiego.
Raszewski Kazimierz (1864 - 1941) - generał broni WP, w czasie I wojny dowódca 16 pułku huzarów, po wybuchu Powstania Wielkopolskiego zwolnił się z armii niemieckiej, i w styczniu 1919 roku zgłosił się do dyspozycji gen. Dowbor - Muśnickiego. Jako pułkownik formował 3 Pułk Ułanów w Gnieźnie, od 20 marca szef Wydziału Wojskowego Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej. Dowódca Okręgów Generalnych Poznań i Pomorze. Więziony przez Niemców w Forcie VII, odmówił współpracy, zmarł 14 stycznia 1941 r.
Rogalski Edmund (1891-1961) - podporucznik, dowódca kompanii kłeckiej, opanował Kłecko i stację kolejową w Łopiennie, walczył pod Szubinem, Rynarzewem i Szczepcami.
Rybka Stanisław (1884 - 1937) - szef biura prasowego Rady Robotniczo - Żołnierskiej, brał udział w walkach w Poznaniu, organizował ochronę Ignacego Paderewskiego. Wydał autobiograficzne opracowania, w których przypisał sobie decydujący wpływ na przebieg Powstania.
Rządkowski Ludwik (1885-1939) - dowódca kompanii SSiB we Wrześni, walczył pod Zdziechową i Szubinem, współtworzył batalion średzki, kompanię kostrzyńską i nekielską.
Rzepa Jan (1899- 2005) - ostatni powstaniec wielkopolski. Brał udział w opanowaniu więzienia we Wronkach 30 grudnia 1918 r. 6 stycznia 1919 uczestniczył w wypadzie powstańców z Wronek na stację kolejową w Miałach, który przyniósł opanowanie tej miejscowości i okolic.
Saroszewski Stanisław (1898-1964) - skaut, kurier POWZP w Poznaniu do POW w Warszawie, żołnierz 2 kompanii SSiB, eskortował Paderewskiego, brał udział w zdobyciu Fortu Grolman i Ławicy.
Sikorski Bronisław (1885-1937) - współtwórca poznańskiej Straży Obywatelskiej i Straży Ludowej, dzięki niemu utworzono pierwszą kompanię SSiB, w czasie wybuchu Powstania był w Bazarze, zajmował gmach Gubernatorstwa.
Skibiński Maksymilian (1894-1945) - dowódca kompanii gołanieckiej, walczył pod Chodzieżą, Szamocinem, Kcynią, Szubinem, Kowalewem i Ryczywołem. Więzień obozów koncentracyjnych, zginął w Bergen - Belsen.
Skotarczak Antoni (1888-1932) - organizował i dowodził oddziałem ochotników podczas zajęcia Budzynia, Chodzieży, walczył pod Czarnkowem, organizował kompanię rogozińską.
Skotarczak Wiktor (1891-1974) - brat Antoniego, dowodził akcją zajęcia Budzynia, Sokołowa, Ryczywołu, dowodził pod Chodzieżą i Czarnkowem, zdobył niemiecki samochód pancerny.
Skrzydlewski Józef (1896-1952) - weteran spod Verdun, organizator powstania w Grodzisku Wlkp. formował kompanię SSiB, opanował Grodzisk, Opalenicę i Nowy Tomyśl. Organizował szkołę podoficerską.
Słabęcki Mieczysław (1896 - 1939) - uczestniczył w opanowaniu koszar piechoty i 12 Pułku Dragonów w Gnieźnie, dworca kolejowego, walczył pod Zdziechową, kierował walkami o Strzelno, nacierał na Inowrocław, zdobył Złotniki Kujawskie. Kapitan.
Sławiński Jan (1895-1981) - ziemianin, podporucznik armii niemieckiej, w Powstaniu tworzył kompanię w Kcyni, rozbił niemiecką kompanię na dworcu w Kcyni, komendant tego miasta, sformował kompanie ochotnicze, wspierał działania w rejonie Szubina, brał udział w zdobyciu Nakła, dowódca batalionu w 9 Pułku, walczył pod Elizewem, Kowalewem, Szczepicami, Gromadnem i Paterkiem.
Strehl Władysław (1857-1928) - kapitan armii niemieckiej, w Powstaniu dowódca piechoty Okręgu Wojskowego I w Poznaniu, wystawił 9 stycznia baon piechoty, skierowany do Gniezna, a następnie pod Szubin.
Szaliński Stanisław (1896-1951) - organizator Powstania w Gnieźnie, prowadził szkolenia wojskowe dla rezerwistów i „Sokołów”, prowadził kompanię gnieźnieńską do zajęcia koszar 49 Pułku, walczył Ślesinem, Mroczą, Białośliwiem, Kcynią, Szubinem, Rynarzewem i Łabiszynem. Podpułkownik.
Szukała Walenty (1895-1945) - marynarz cesarskiej floty, służył m.in. na pancerniku „Hessen”, brał udział w bitwie jutlandzkiej w 1916 roku, w ramach 2 eskadry pancerników. Piątego grudnia 1918 r. uczestniczył w spotkaniu marynarzy polskiego pochodzenia w kawiarni „Zielona” przy ul. Wrocławskiej, należał do IV kompanii, która miała pełnić w Poznaniu funkcje porządkowe w ramach batalionu Służby Straży i Bezpieczeństwa. Brał udział w czasie wyzwalania Poznania w zdobyciu koszar 47. pułku piechoty, i wymianie ognia przed koszarami 6. pułku grenadierów. W 1942 roku aresztowany, przewieziony do obozu koncentracyjnego w Gross - Rosen (Rogoźnica), został zamordowany w czasie ewakuacji obozu w 1945.
Szulc Marian (1891-1960) - dowódca i organizator batalionu jutrosińskiego, walczył na froncie rawickim, zmuszając Niemców do wycofania się do Rawicza. Major.
Śliwiński Bernard Stanisław (1883-1941) - porucznik armii niemieckiej, po demobilizacji dowódca powiatu gostyńskiego, z 400-ma ochotnikami ruszył pod Leszno i utworzył tam odcinek frontu, dowódca Grupy „Leszno”, organizował podział na okręgi wojskowe, formował 6 Pułk Strzelców Wielkopolskich i objął jego dowództwo.
Śniegocki Henryk (1893 - 1971) - członek Rady Jedenastu, uczestnik zamachu na Ratusz, tworzył kompanie SSiB, witał Paderewskiego w Bazarze, brał udział w akcji zajęcia Ławicy.
Taczak Stanisław (1874-1960) - pierwszy głównodowodzący Powstania Wielkopolskiego. Zawodowy oficer - do 1918 roku kapitan armii niemieckiej, po wybuchu Powstania major, późnej został awansowany na podpułkownika Armii Wielkopolskiej i generała brygady Wojska Polskiego. W końcu 1916 roku trafił do 6. Pułku Piechoty Legionów, w 1917 roku pracował w Inspekcji Wyszkolenia Polskiej Siły Zbrojnej, a od połowy listopada 1918 roku - w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Od 27 grudnia w Poznaniu, dowodził Powstaniem, formując polskie oddziały wojskowe, Sztab Generalny Armii Wielkopolskiej, i dziewięć wielkopolskich okręgów wojskowych. W styczniu 1919 roku, m.in. dzięki jego staraniom Wojska Wielkopolskie liczyły niespełna 14 tysięcy ludzi! 16 stycznia 1919 roku przekazał dowództwo generałowi Józefowi Dowbor- Muśnickiemu. Od 28 lutego 1930 roku w stanie spoczynku.
Talarczyk Franciszek (1889-1946) - dowódca Straży Ludowej w Krotoszynie, dowódca kompanii rozdrażewskiej, walczył pod Krotoszynem, Zdunami, Borowicami, Hochlinami, dowodził plutonem artylerii pod Lwówkiem, Kwilczem i Międzychodem.
Thiel Stanisław (1881-1943) - dowódca powiatu ostrzeszowskiego i batalionu ostrzeszowskiego, dowodził m.in. pod Korzeniami, Rogaszycami, Parzynowem i Torzeńcem. Do rezerwy przeszedł jako pułkownik, pośmiertnie mianowany generałem brygady.
Tomiak Stanisław (1894-1975) - dowódca i współorganizator kompanii wolsztyńskiej, dowodził w czasie zdobycia przedmieścia i dworca kolejowego w Kopanicy, dowódca odcinka babimojskiego, dokonał wypadu na Nowe Kramsko, od 1934 podpułkownik, dowodził 58 Pułkiem Piechoty od 1938 roku, brał udział w bitwie nad Bzurą.
Trybuszewski Alfons (1898-1972) - weteran bitwy pod Verdun, ranny. Nie do końca wyzdrowiał, ale wziął udział w walkach o Nakło, Ślesin i Mroczę, przeszedł też na teren opanowany przez Niemców, zwerbował dziewiętnastu żołnierzy i wrócił z nimi w szeregi powstańcze. Wcielony do batalionu wągrowieckiego, a później do 5. Kompanii 4. Pułku Strzelców Wielkopolskich, pod dowództwem kapitana Wiktora Skotarczaka. Walczył pod Rynarzewem i Chodzieżą. Kapral, w 1972 roku mianowany na stopień podporucznika.
Wachtel Mariusz (1892-1919) - bosman marynarki niemieckiej, dowódca 4. kompanii gnieźnieńskiej, zajął koszary 12 Pułku Dragonów w Gnieźnie. Zginął w walce z niemieckim pociągiem pancernym pod Rynarzewem.
Wadyński Józef (1891-1943) - dowódca SSiB w Kostrzynie, walczył pod Kcynią, Szczepicami, Szubinem, porucznik WP
Wegner Witold (1894 - 1920) - podporucznik armii niemieckiej, komendant Buku i dowódca kompanii bukowskiej, uczestniczył w akcji zajęcia Wolsztyna, formował oddziały, walczył pod Zbąszyniem, Wolsztynem, Wielkim Grójcem i Kopanicą.
Wierzchaczewski Franciszek (1884 - 1947) - aptekarz, zajął dworzec kolejowy w Gnieźnie, rozbroił dwa niemieckie transporty kolejowe, utworzył szpital garnizonowy. Major rezerwy.
Wierzejewski Ireneusz (1881 - 1930) - lekarz, szef oddziału urazowego XIII szpitala fortecznego i ordynator II stacji chirurgicznej głównego szpitala w Poznaniu. W Powstaniu szef sanitarny w Radzie Robotniczo - Żołnierskiej, szkolił sanitariuszy i sanitariuszki, zabezpieczył przed wywiezieniem materiały medyczne, naczelny lekarz Powstania, kierował akcją sanitarną na Ławicy, pod Zbąszyniem i pod Szubinem.
Wilkanowicz Roman (1886 - 1933) - poeta, dziennikarz, dezerter z 6. Pułku Grenadierów, członek Rady Jedenastu POWZP, uczestniczył w walkach w Poznaniu, pisał wiersze, pieśni, szopki poświęcone Powstaniu.
Wiza Zygmunt (1886 - 1937) - dowódca Żandarmerii Krajowej b. Dzielnicy Pruskiej, członek Rady Jedenastu POWZP, uczestnik zamachu na Ratusz, brał udział w walkach w Poznaniu i w rozmowach z Niemcami.
Wlekliński Władysław (1886 - 1964) - dowódca oddziału trzemeszeńskiego, walczył o Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę, Inowrocław. Major WP.
Wysocki Antoni - działacz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, twórca drużyn skautowych, komendant hufca „Zorza”. Komendant Straży Obywatelskiej Poznań Wilda, dowódca I rejonu Straży Ludowej, przyprowadził pod Bazar wraz z Masadyńskim kompanię SL z Wildy, zajmował koszary na Wildzie i stację lotniczą Ławica.
Zenkteller Kazimierz (1884 - 1955), podpułkownik WP, dowódca grupy zachodniej Frontu Wielkopolskiego od 7 października 1919 r. W czasie I wojny światowej odbył służbę w armii niemieckiej, jako podporucznik ciężko ranny w Belgii w czerwcu 1918 roku. W Powstaniu opanował Wolsztyn, autor uderzeń na Kopanicę i na Zbąszyń, od 7 stycznia 1919 dowódca V Okręgu Wojskowego w Grodzisku, a od czerwca 1919 - II OW, dowódca 155 Pułku Piechoty (1 Pułku Rezerwowego).
Zenkteller Michał (1890-1936), kapitan (zweryfikowany ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 r.), dowódca odcinka czarnkowskiego na froncie północnym, później w czasie wojny polsko - rosyjskiej służył w 15 Pułku Artylerii Polowej, adiutant XV Brygady Artylerii Wielkopolskiej, poseł na Sejm RP IV kadencji w 1935 roku.
