Afera Bergu. Jak ludzie Bieruta manipulowali rządem na emigracji

Politycy polskiej powojennej emigracji kłócili się latami, czy warto współpracować z CIA i jak daleko się w tej współpracy posunąć. W efekcie dali się rozegrać agentom MBP.

Szpiegowski skandal, który wstrząsnął polską emigracją na Zachodzie na przełomie 1952 i 1953 r. sprawił, że nigdy potem nie odegrała już znaczącej politycznej roli. Największe koszty afery ponieśli Polacy w kraju. „Gdyby kraj wiedział wszystko, co wiedzieliśmy my tu w Londynie, nie krwawiłby się tak strasznie, nie zmniejszałby tak straszliwie polskich sił” - pisał w jednym z polemicznych artykułów Stanisław Cat-Mackiewicz, który wyświetleniu sprawy poświęcił chyba najwięcej uwagi.

Aby zrozumieć przyczyny i skutki Bergu, trzeba przyjrzeć się skomplikowanej sytuacji powojennej emigracji politycznej w Londynie u progu lat 50. Sławomir Cenckiewicz w tekście „Afera Bergu” z 2004 r. pisał: „Beznadziejna sytuacja w kraju, brutalne pacyfikacje >>leśnych<<, a także kryzys polityczny i rozbicie w >>polskim Londynie<< po śmierci prezydenta Władysława Raczkiewicza w 1947 r. sprawiły, iż część uchodźstwa decydowała się na współpracę wywiadowczą z Amerykanami. Celowały w tym ugrupowania skupione wokół Rady Politycznej (porozumienia partii skłóconych z Augustem Zaleskim, nowym prezydentem RP: Stronnictwa Narodowego, Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiego Ruchu Wolnościowego Niepodległość i Demokracja)”.

Było to oczywiście na rękę Amerykanom. W miarę wzmagania się „zimnej wojny” Waszyngton poszukiwał bowiem nowych form i instrumentów oddziaływania - jednym z nich miały stać się emigracje z krajów Europy Środkowo--Wschodniej. Organizatorem oficjalnej współpracy emigracji był utworzony w czerwcu 1949 roku Komitet Wolnej Europy z siedzibą w Nowym Jorku. Podstawowym zadaniem Komitetu było szerzenie antykomunistycznych nastrojów wśród mieszkańców krajów za żelazną kurtyną. Najważniejszym przejawem tej akcji było m.in. utworzenie Rady Wolna Europa. Jednocześnie Amerykanie penetrowali środowiska emigracyjne, widząc tam możliwości poprawy swoje działalności wywiadowczej skierowanej przeciwko Kremlowi i jego satelitom. Rolę tę spełniał Wydział Operacji Zachodnio-Europejskich wspomnianego wyżej Komitetu Wolnej Europy.

Jeszcze w 1950 r. „polski Londyn” przypominał pole wojny domowej. Gen. Kazimierz Sosnowski pisał wręcz o „zaciekłych walkach politycznych, stających się dla szerszego ogółu Polaków coraz to mniej zrozumiałe, coraz bardziej gorszące”.

Milion od CIA
Powyższe gorzkie uwagi Sosnkowski notował w chwili, gdy kulisy afery Bergu zaczęły przenikać do opinii publicznej. Jej początki sięgają końca 1950 r. Wtedy to bowiem Edward Sojka, jeden z działaczy Rady Politycznej, odpowiedzialny za kontakty z krajem, zawarł umowę z władzami USA o tzw. współpracy wywiadowczej. W związku z tym na terenie Niemiec zorganizowano dwie odpowiednie bazy wywiadowcze, między innymi w Bergu koło Monachium. Szkolono w nich szpiegów i organizowano wyprawy kurierskie itp. Innymi słowy Sojka - w zamian za amerykańskie fundusze - oddał do dyspozycji Waszyngtonu tych, którzy chcieli się podjąć akcji agenturalnych na terenie komunistycznej Polski.

Ale Sojka nie był pierwszy. Cenckiewicz pisze