Bogactwo flory Łódzkiego, czyli co rośnie u nas ciekawego i cennego
Jakie rośliny występują w województwie łódzkim i - szerzej - na terenach Polski środkowej? Każdy z nas potrafi zapewne wymienić nie więcej niż kilka, kilkanaście różnych gatunków drzew i krzewów. Większość naszej rodzimej flory jest nam zupełnie nieznana - często zachwycamy się pięknie kwitnącą rośliną, nie mając pojęcia, jaką grupę reprezentuje i jak się nazywa.
Spróbujmy zatem wzbogacić swoją wiedzę o roślinach Łódzkiego - tych pospolitych i rzadkich. Większości i tak nie uda nam się poznać - w naszych lasach zidentyfikowano około 1.100 gatunków flory naczyniowej, 134 gatunki mszaków i 166 gatunków porostów. Jest to zatem bogactwo przyrody trudne do ogarnięcia nawet przez botaników.
W większości są to rośliny pospolite w całym kraju. Na uwagę zasługuje jednak grupa roślin (drzew) na granicy swoich zasięgów terytorialnych. Spora jest także grupa roślin rzadkich i bardzo rzadkich, z reguły rosnących w rezerwatach przyrody. Osobliwością florystyczną województwa na skalę Polski jest grupa roślin halofilnych (słonolubnych) w Pełczyskach pod Ozorkowem (Słone Łąki).
Buki i jodły na granicy swojego zasięgu
Mało kto wie, że przez teren Łódzkiego przebiegają północne i północno-wschodnie granice zwartego zasięgu tak ważnych drzew lasotwórczych, jak buk i jodła. W takich rejonach dąży się z reguły do tworzenia rezerwatów przyrody w celu ochrony „granicznych” gatunków, aby zapobiec tendencji do cofania się ich zasięgu. To ostatnie zjawisko dotyczy szczególnie jodły, chronionej na granicy jej naturalnego występowania m.in. w rezerwatach Jodły Oleśnickie w powiecie pabianickim i Łuszczanowice w powiecie bełchatowskim.
Na uwagę zasługuje również największy las bukowy w Polsce środkowej - Janinów na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, gdzie wiele drzew osiągnęło wiek 150 lat. Warto również wspomnieć o rezerwacie Wiączyń, utworzonym w celu ochrony buka i jodły na granicy ich naturalnego zasięgu w Europie. Powierzchnia rezerwatu przekracza 8 hektarów i jest częścią 1000-hektarowego kompleksu leśnego Wiączyń. Chlubą rezerwatu jest kilkanaście potężnych buków liczących ponad 300 lat. Wiączyńskie buki posiadają proste pnie i gęste, pięknie wykształcone korony. Niedaleko rośnie też kilka potężnych jodeł, z których największa osiąga wysokość 35 metrów.
Niestety, ponad 80 proc. przestrzeni leśnej województwa łódzkiego zdominowane jest przez ubogie drzewostany sosnowe o przeznaczeniu gospodarczym. Cenne lasy dębowo-bukowe zajmują łącznie nie więcej niż 5 procent powierzchni leśnej.
Rezerwaty: mniej niż połowa procenta...
Najcenniejsze elementy przyrodnicze na terenach leśnych województwa łódzkiego objęte są ustawowymi formami ochrony przyrody. I jest ich niemało: przy powierzchni województwa przekraczającej 18 tys. km kw. aż 3.6 tys. km kw., czyli około 20 procent, objętych jest prawną ochroną przyrody.
Szczególną formą ochrony obszaru są rezerwaty przyrody. Tworzy się je od dziesięcioleci dla zachowania w stanie niezmienionym ekosystemów o charakterze naturalnym, zapewniających różnorodność genetyczną organizmów oraz regenerację procesów ekologicznych. Odgrywają one ważną rolę w krajowym systemie obszarów chronionych. W Łódzkiem utworzono 89 takich obiektów. Ich łączna powierzchnia wynosi 74,3 km kw., co w skali województwa stanowi niemal 0,4 proc. jego obszaru.
Nierównomierny rozwój rolnictwa i gospodarki, głównie z okresu rozbiorowego, miał wpływ na stopień przekształcenia terenu i eksploatację zasobów przyrodniczych Łódzkiego. Swoje dołożyła także rabunkowa gospodarka prowadzona w okresie obu wojen światowych. Odzwierciedleniem tych zaszłości jest rozmieszczenie rezerwatów przyrody - północ i północny zachód województwa posiada najmniejszą ich liczbę, zaś na wschodzie i południowym wschodzie jest ich najwięcej.
Rezerwaty często położone są na terenach parków krajobrazowych. Na obszarze województwa utworzono siedem parków krajobrazowych, obejmujących około 10 proc. powierzchni Łódzkiego.
Rezerwaty chroniące rzadkie siedliska leśne
Znakomitą większość rezerwatów stanowią rezerwaty leśne (65 obiektów). Jak już wspomniałem, chronią one głównie drzewostany z udziałem drzew rosnących na granicy areału występowania gatunku. Dotyczy to przede wszystkim jodły pospolitej i buka zwyczajnego, jak również świerka pospolitego oraz klonu jaworu.
Pozostałe rezerwaty leśne obejmują ochroną cenne i rzadkie siedliska leśne: grądy, buczyny, świetliste dąbrowy oraz łęgi, olsy i bory bagienne. Ponieważ siedliska te są chronione zarówno prawem krajowym, jak i europejskim, często teren rezerwatu pokrywa się z obszarem należącym do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
Są to m.in. rezerwaty naturalnych ekosystemów (Dębowiec, Ostrowy, Półboru, Napoleonów, Żądłowice); rezerwaty wiekowych drzewostanów (Meszcze, Kruszewiec, Perna, Uroczysko Bażantaria, Wiączyń); rezerwaty rzadkich gatunków drzew (np. cisy w rezerwacie Jasień i modrzewie w rezerwacie Trębaczew).
Rezerwaty typowo florystyczne
Dość licznie na terenie województwa łódzkiego reprezentowane są rezerwaty typowo florystyczne (Górki, Jaksonek, Małecz, Sługocice, Długosz Królewski w Węglewicach). Najczęściej obejmują one ochroną stanowisk roślin rzadkich, w skali regionu i kraju narażonych na wyginięcie. Chronią m.in. stanowiska zimoziołu północnego, długosza królewskiego (naszej największej paproci), różanecznika żółtego (azalii), cisa pospolitego, ale również śródleśne polany lub murawy kserotermiczne.
Interesujący jest także rezerwat słonoroślowy Błonie pod Łęczycą - rezerwat ten powinien chronić roślinność halofilną; niestety, stracił on część swojej wartości wskutek osuszania torfowisk w dolinie Neru.
Rzadkie i stopniowo zanikające rośliny
Rośliny rzadkie i chronione występują nie tylko w rezerwatach; często można je spotkać na rozproszonych, czasem wręcz pojedynczych stanowiskach poza obszarem ściśle chronionym. Niestety, w miarę jak ubożeje nasze środowisko przyrodnicze, takie spotkania są coraz rzadsze. Dotyczy to m.in. powszechnego niegdyś w podmokłych lasach bagna zwyczajnego, wykorzystywanego dawniej do odstraszania moli.
Mimo wszystko na przykład w Lasach Bolimowskich możemy się ucieszyć z widoku owadożernej rosiczki okrągłolistnej, czy też pięknie kwitnącego wczesną wiosną wawrzynka wilczełyko, który - jak sama jego nazwa sugeruje - jest silnie trujący. Do bardzo rzadkich już dziś roślin należy także turówka wonna, która kojarzy się raczej z Puszczą Białowieską i... wódką o nazwie żubrówka. Dzięki zawartości kumaryny ten gatunek trawy wyróżnia się charakterystycznym słodkawym aromatem z nutą anyżu.
To na północy województwa, zaś na południu, na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, warto odwiedzić miejsca, gdzie w załomach i szczelinach skał wapiennych rosną drobne paprocie wapieniolubne: zanokcica skalna, zanokcica murowa oraz paprotnica krucha.
W stolicy województwa Łodzi także są miejsca, gdzie nadal rosną rzadkie gatunki roślin. W rezerwacie Polesie Konstantynowskie, jednym z najstarszych rezerwatów środkowej Polski, położonym obecnie przy ruchliwej ulicy, zachowało się bujne i wielogatunkowe podszycie leśne. W niższym piętrze lasu rosną m.in. trzmielina pospolita, bez koralowy, kruszyna i czeremcha. W runie leśnym występują też licznie: kopytnik pospolity, bluszcz pospolity, zawilec gajowy, gwiazdnica gajowa, jaskier kosmaty.
Opisane powyżej rośliny to tylko drobna część bogactwa flory, jaka mimo postępującego ogólnie zubożenia występuje jeszcze w bogatszych przyrodniczo rejonach Łódzkiego. Dbajmy o te zachowane pozostałości, jak dba się o najcenniejsze składniki swojego prywatnego majątku.
"Bioróżnorodność województwa łódzkiego naszym wspólnym skarbem, który należy chronić. Projekt edukacyjny obejmujący faunę i florę naszego regionu”.
Projekt został dofinansowany ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi.
Koszt całkowity projektu 78.500 zł netto, kwota dotacji 68.000 zł netto.
