Choroby wątroby często nie dają żadnych objawów
Jak zadbać o swoją wątrobę, co powinno nas zaniepokoić i jakie szczepienia profilaktyczne każdy powinien wykonać? - odpowiada dr Małgorzata Palka z CM UJ
Jakie choroby wątroby najczęściej dotykają pacjentów?
Choroby wątroby obecnie w populacji występują bardzo często. Związane to jest ze stylem życia i sposobem odżywania. Do najczęstszych chorób wątroby zaliczamy: kamicę dróg żółciowych, alkoholową chorobę wątroby, stłuszczenie wątroby, polekowe toksyczne uszkodzenie wątroby, ostre i przewlekłe zapalenia wątroby WZW B i C. Do rzadkich chorób wątroby zaliczamy m.in. pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, pierwotną marskość żółciową wątroby, nowotwory wątroby i dróg żółciowych. Mniej częste choroby wątroby to bardzo groźne choroby, często o skrytym przebiegu. Bardzo niebezpieczne są nowotworowe choroby wątroby i dróg żółciowych oraz zapalenie wątroby typu B i C, ponieważ we wczesnym okresie pacjent nie ma żadnych dolegliwości, a wczesne postacie tych chorób zwykle diagnozowane są przypadkowo. Do przewlekłych chorób wątroby zaliczamy wszystkie stany patologiczne wątroby trwające dłużej niż sześć miesięcy.
Co powinno nas zaniepokoić? Jakie objawy?
Z pewnością niepokoić pacjenta powinny objawy występujące więcej niż 2 razy w tygodniu. Do typowych objawów kolki wątrobowej zaliczamy bóle pod prawym łukiem żebrowym, nudności, uporczywe wzdęcia oraz złe samopoczucie. Takie symptomy występują po tłustych i obfitych posiłkach. Do objawów alarmujących zaliczamy: osłabienie, żółtaczkę, trudności z normalnym funkcjonowaniem, anemię, spadek wagi ciała powyżej 5 proc. wagi należnej bez odchudzania, wyczuwalny guz. Objawy alarmujące zawsze wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.
Na jakie choroby dotyczące wątroby możemy się zaszczepić?
Obecnie znane są szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B. W Polsce obowiązkowo szczepimy wszystkie dzieci przeciw WZW typu B. Istnieje możliwość zaszczepienia szczepionką przeciw WZW typu A i B jednorazowo (dwie szczepionki w jednej dawce). W Polsce najczęściej występuje zapalenie wirusowe wątroby WZW typu B i C. Niestety nie istnieje szczepionka przeciw WZW typu C i dlatego choroba ta jest tak groźna. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktów z krwią i wydzieliną zakażonej osoby. W ostatnich czasach liczba osób zakażonych wirusem typu C stale rośnie. Szczepienie przeciw WZW typu B zwykle wymaga podania 3 dawek szczepionki w ostępach 0-1-6 miesięcy.
Czy wątroba boli? Jaki to ból i co sygnalizuje?
Część chorób wątroby przebiega pod postacią kolki wątrobowej - zwykle bóle występują po obfitych posiłkach, potrawach smażonych i pieczonych oraz z dużą zawartości tłuszczu. Typowy ból w kolce wątrobowej występuje w okolicy prawego podżebrza i promieniuje do pleców i prawej łopatki, u części osób występują objawy dyspepsji [przewlekły lub nawracający ból w nadbrzuszu, który trwa przynajmniej przez 4 tygodnie - red]. Niestety, część chorób wątroby przebiega bez bólów i pacjent nie wie, że dzieje się coś złego. Pacjenci z nadwagą i otyłością, z nadciśnieniem tętniczym, zaburzoną gospodarką węglowodanową lub cukrzycą typu 2 powinni mieć wykonane badania USG wątroby w celu wykluczenia stłuszczenia wątroby. To niezwykle ważne, bo stłuszczenie wątroby jest w dzisiejszych czasach najczęstszą patologią wątroby stwierdzaną w badaniach USG jamy brzusznej.
Pacjenta powinny niepokoić objawy występujące więcej niż 2 razy w tygodniu
Jakie badania trzeba wykonać, żeby sprawdzić stan wątroby?
W diagnostyce chorób wątroby zwykle wykonywane są badania analityczne oraz badania obrazowe. Do badań analitycznych zaliczamy m.in. próby wątrobowe, w skład których wchodzą badania enzymów wątrobowych oraz badania bilirubiny. Nawet niewielkie uszkodzenie komórek wątroby powoduje zwiększenie ich aktywności we krwi. Lekarz może zlecić także inne badania analityczne, np. sprawdzić antygen HBS (wykluczający lub potwierdzający WZW typu B) albo HCV przeciwciała (pozwalające określić czy pacjent ma WZW typu C). Badaniem obrazowym dla wątroby jest USG, które obecnie jest zabiegiem nieinwazyjnym, powtarzalnym, o szerokim zasięgu diagnostycznym. Do najdroższych badań obrazowania wątroby należą badania przy użyciu tomografii komputerowej - TK oraz rezonansu magnetycznego - MMR.
Jak można zarazić się chorobami wątroby?
Chorobami zakaźnymi wątroby zwykle możemy zarazić się poprzez kontakt z krwią zakażonej osoby lub poprzez źle wysterylizowane narzędzia chirurgiczne lub kosmetyczne. Do najgroźniejszych należą WZW typu B i C. Należy pamiętać również o możliwości zakażenia drogą pokarmową WZW typu A - to zwykle dzieje się w krajach o niskim statusie ekonomicznym i socjalnym. Planując podróż do takich krajów należy pomyśleć o zaszczepieniu się przeciwko WZW typu A i B. Zachorowania występują głównie latem i wczesną jesienią. Do grup ryzyka należą: turyści wyjeżdżający na wakacje w rejony endemiczne, personel medyczny zatrudniony na oddziałach dziecięcych, chirurgicznych i zabiegowych w szpitalach, laboratoriach medycznych, a także pracownicy kanalizacji.
Jak powinna wyglądać dieta osoby z chorą wątrobą? Co można jeść, a czego powinno się unikać?
Dieta zwykle ma na celu dostarczenie niezbędnych składników pokarmowych, z jednoczesnym dostosowaniem ich podaży do możliwości trawienia, wchłaniania i metabolizowania przez zmieniony chorobowo organizm. W chorobach wątroby zwykle zalecana jest dieta lekkostrawna, która charakteryzuje się doborem produktów, potraw i technik sporządzania posiłków łatwo strawnych. Dieta ta wyklucza produkty tłuste, smażone, pieczone długo zalegające w żołądku, wzdymające, ostro przyprawione. Takie odżywianie się pozwala prawidłowo funkcjonować narządom wewnętrznym. Produkty mięsne spożywamy pod postacią chudych wędlin oraz białego mięsa: indyk, kurczak oraz królik. Bardzo zdrowe jest gotowanie na parze. Unikamy przypraw ostrych i zwiększających wydzielanie żółci i kwasów żołądkowych. Polecany jest nabiał chudy lub odtłuszczony. Owoce spożywamy pod postacią pieczonego jabłka i gotowanych musów. Warzywa najlepiej spożywać gotowane na parze. Unikamy alkoholu i palenia papierosów, jeśli decydujemy się na alkohol, to najzdrowsze jest wysokogatunkowe wytrawne wino białe i czerwone.
Czy istnieje profilaktyka? Badania, które powinniśmy co jakiś czas robić, żeby regularnie sprawdzać, czy z wątrobą wszystko jest w porządku?
Najskuteczniejszą profilaktyką zapalenia wątroby typu A i B jest szczepienie profilaktyczne. Powtarzam: w wielu schorzeniach wątroby we wczesnym etapie pacjent może nie mieć żadnych objawów chorobowych. Ból i złe samopoczucie pacjenta zwraca uwagę na możliwości wystąpienia chorób tego narządu. W przeszłości dopiero wystąpienie żółtaczki było momentem rozpoczynania diagnostyki chorób wątroby. Obecnie istnieje wiele testów diagnostycznych wykluczających choroby wątroby. Zwykle niezbędna jest diagnostyka analityczna i obrazowa. Należy pamiętać, iż niekontrolowane zażywanie suplementów diety może przyczynić się do uszkodzenia polekowego wątroby, w niektórych wypadkach mogą być to bardzo groźne stany. Nieprawidłowe wyniki badań analitycznych prób wątrobowych zawsze wymagają konsultacji lekarza i musimy mu zaufać, co do potrzeby dalszej diagnostyki celem zdiagnozowania lub wykluczenia chorób wątroby.