Chrobry z pewnością, ale czy także „Wielki” król?
17 czerwca 1025 roku umiera Bolesław I. Okazał się władcą wybitnym, ale był też brutalny. Kiedyś określano go przydomkiem „wielki”. Rozmowa z prof. Jerzym Rajmanem, kierownikiem Katedry Historii Średniowiecznej na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie
- Powiększenie terytorialne państwa, utworzenie metropolii kościelnej w Gnieźnie, zwycięskie wojny. Z drugiej strony agresywna polityka zewnętrzna i wewnętrzna oraz brutalność w realizowaniu celów. Tak w skrócie opisać można panowanie Bolesława Chrobrego. Jaka ocena tego władcy dominuje w historiografii?
- Opis zawarty w pytaniu jest skrótowy. Konieczne jest zawsze uwzględnianie szerszego kontekstu. Ocena historiografii, począwszy od Anonima Galla (XII wiek), jest pozytywna, co nie oznacza, że współcześni nam historycy nie dostrzegają minusów jego panowania.
- Co historycy uznają za największy sukces Chrobrego?
- Wykupienie zwłok św. Wojciecha dało podstawy do stworzenia w Gnieźnie liczącego się sanktuarium, a św. Wojciech stał się patronem Polski i Polaków. Utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie było uzyskaniem przez władcę Polski niezależności kościelnej. W ślad za tym poszło na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 r. anulowanie zależności trybutarnej, jaką Polska miała w stosunku do Cesarstwa. Trzeba także pamiętać, że to za czasów Chrobrego po raz pierwszy pojawiła się w użyciu nazwa „Poloni”-Polacy, jako oznaczenie wszystkich poddanych tego władcy, która weszła w użycie. Bolesław Chrobry był zasłużonym fundatorem Kościoła. Jeśli dodamy jeszcze koronację królewską, to trudno nie dostrzec, że są to dokonania o dziejowym znaczeniu, konstytuujące naszą tradycję narodową i państwową.
- Pomówmy teraz o porażkach Bolesława.
- Musimy postawić pytanie, dlaczego sięgał po tron czeski, po Morawy, po terytoria będące pod kontrolą niemiecką, po Grody Czerwieńskie. Czy była to nierealna koncepcja monarchii słowiańskiej? Postać „Sclavinii” pochylającej się, na równi z „Germanią”, „Galią” oraz „Italią” przed cesarzem, przemawia do wyobraźni. Dodam, że współczesny mu Kanut I Wielki połączył pod swym berłem Danię, Anglię i Norwegię. Podboje prowadził także inny władca - Stefan I Wielki, król Węgier.
- Katastrofa państwa, do jakiej doszło w czasach następcy Bolesława, Mieszka II, zdaniem niektórych badaczy była wynikiem wcześniejszej agresywnej polityki Chrobrego.
- Katastrofa, która nastąpiła w 1031 r. była przede wszystkim wynikiem wojny domowej, którą wszczęli przeciwko Mieszkowi II odsunięci od dziedziczenia jego bracia - Bezprym i Otto. Starły się wówczas dwie koncepcje ustrojowe: jedynowładcza, czyli monarsza - Chrobrowska oraz patrymonialna. Ta ostatnia przewidywała udział wszystkich synów w rządzeniu. Koncepcję jedynowładczą Chrobry wcielił w życie po raz pierwszy w 992 r., wyganiając z Polski swoich przyrodnich braci i kontynuował ją odsuwając od dziedziczenia wszystkich synów poza Mieszkiem II. W wydarzeniach z 1031 r. ma swój wydźwięk niemal równoczesny atak na Polskę ze strony Cesarstwa i Rusi Kijowskiej, musimy jednak pamiętać, że oba te państwa ograniczyły się tylko do odzyskania ziem, które wcześniej ich kosztem uzyskał w toku wojen Bolesław Chrobry. Ani Niemcy, ani Rusini nie pomaszerowali na Gniezno czy Kraków. Ważne były również konsekwencje gospodarcze i społeczne prowadzonych przez Chrobrego wojen.
- Wygnanie macochy i przyrodnich braci, oślepienie Bolesława Rudego, uprowadzenie córki Włodzimierza Wielkiego - czy to przejawy brutalnego charakteru Bolesława czy też zachowania właściwe dla tamtych czasów?
- Historia innych państw europejskich obfituje w tym okresie w podobne wydarzenia. Chrobry realizował swą politykę z żelazną konsekwencją. Z całą pewnością nie znosił sprzeciwu, a wedle opinii mu współczesnych zachowywał się butnie i niekiedy brutalnie.
- Czy inni ówcześni władcy też tak postępowali?
- Już za rządów Bolesława Chrobrego w 995 r. doszło w Czechach do wymordowania opozycji przeciwko tamtejszemu władcy Bolesławowi II Pobożnemu. Ofiarą padli liczni przedstawiciele rodu Sławnikowiców, z których wywodził się św. Wojciech. Także syn Pobożnego, Bolesław III Rudy, znany był z prześladowań swoich oponentów. Współczesny Chrobremu cesarz bizantyjski Bazyli II pod bitwie na przełęczy Klidion w 1014 r. kazał oślepić tysiące bułgarskich jeńców, pozostawiając co setnemu jedno oko, aby mogli doprowadzić innych do domu. Chrobry nigdy nie mordował jeńców, a w ogóle nie znamy przypadku, by kogoś bezbronnego pozbawił życia. Kilkakrotnie swoich przeciwników kazał oślepić (m.in. wspomnianego Bolesława III Rudego), co wprawdzie jest karą drakońską, ale typową dla tamtych czasów.
- Bolesław Chrobry był drugim obok Kazimierza Wielkiego polskim władcą, którego określano przydomkiem Wielki. Czy rzeczywiście na to zasłużył?
- Od czasów Anonima Galla trwa polska dobra pamięć o Bolesławie Chrobrym, a relacja Galla, spisana około 1113 r., opiera się na tradycji dynastycznej Piastów. Zasługi króla dla umocnienia polskiej państwowości i zaszczepienia idei monarchii są bezsprzecznie wielkie i w pełni uprawniają do tytułowania Bolesława Chrobrego Wielkim.
WIDEO: Co Ty wiesz o Krakowie? - odcinek 6
Autor: Gazeta Krakowska, Dziennik Polski, NaszeMiasto