Dąbrowa Górnicza: Pałac Kultury Zagłębia, czyli architektoniczna perła socrealizmu [FOTO, WIDEO]
Pałac Kultury Zagłębia to największy współcześnie – po warszawskim Pałacu Kultury i Nauki – socrealistyczny zabytek w Polsce. Wybudowany został w latach 1951-1958, według projektu Zbigniewa Rzepeckiego, a po raz pierwszy otworzył swe podwoje przed gośćmi i mieszkańcami 11 stycznia 1958 roku. Generalnym wykonawcą prac było Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu. Z ponad 4,7 tys. m kw. powierzchni.
Kiedy dąbrowski Pałac był już gotowy przyszedł czas na wielkie otwarcie. Początkowo nazywał się Domem Kultury Zagłębia. – Obiekt tego typu należy się Zagłębiu Dąbrowskiemu za jego rewolucyjne tradycje za długoletnią walkę, którą szczyciła się cała klasa robotnicza i międzynarodowy ruch robotniczy. Wykorzystajcie go jak najlepiej. Niech dom ten służy młodzieży i dzieciom, niech służy całym pokoleniom, by żyły kulturalnie ucząc się budować coraz lepszą Polskę – mówił na otwarciu inicjator budowy Pałacu, wicepremier i wojewoda śląsko-dąbrowski, generał Aleksander Zawadzki.
Budynek z czerwonej cegły i piaskowca, który wyrósł pośród przemysłowych i kopalnianych krajobrazów robił wielkie wrażenie. W 1958 roku PKZ gościł pierwszą dąbrowską publiczność.
Jak czytamy na stronie internetowej PKZ: – Nowo powstały gmach przyciągał uwagę swoją wielkością, kształtem oraz bogatymi wykończeniami charakterystycznymi dla socrealistycznego stylu architektonicznego. Kontrowersje budziła jednak licząca przeszło 60 tysięcy m3 kubatura budynku, ale także, a może przede wszystkim, koszt budowy i wyposażenia, pokryty w dużej mierze ze środków pochodzących z budżetu państwa.
Mury nowo budowanego gmachu wzrastały w otoczeniu pól i tworzącego się krajobrazu robotniczego. Efekt prac inżynierów i budowlańców był jednak imponujący. Nic dziwnego – trzykondygnacyjny, odznaczający się zachowaniem symetrii budynek na wysokich piwnicach, z elewacją z czerwonej cegły oraz piaskowca, z licznymi balkonami, centralizowaną wieżą zdobioną attykami, z poddaszem w postaci korony, usytuowany na Placu Wolności, zdecydowanie można określić mianem monumentalnego.
Wnętrza z kolei – okazałe, w dużej mierze wykończone marmurem korytarze, z licznymi kolumnami i bogatą ornamentyką. Sale zdobione pokaźnymi lustrami, ręcznie malowanymi kaflami (majolika) oraz boazerią, nadające poszczególnym pomieszczeniom unikalny charakter. Budynek od razu stał się symbolem i wizytówką oraz na stałe wpisał się w krajobraz miasta. Powstanie Pałacu Kultury miało ogromny wpływ na rozwój przyszłego centrum Dąbrowy Górniczej.
Tamte czasy pamiętał m.in. nieżyjący już dziś Wojciech Kuzior, którego odwiedziliśmy w 2012 roku. To właśnie jego ojciec Marian Kuzior, był wiceprzewodniczącym Komitetu Budowy Pałacu Kultury Zagłębia, a wcześniej adiutantem gen. Józefa Hallera.
– Ojciec był społecznikiem i działał na wielu frontach – wspominał Wojciech Kuzior. – Pamiętam trochę z czasów, kiedy ojciec koordynował budowę Pałacu. Budynek robił rzeczywiście wielkie wrażenie. Pamiętam dokładnie, że mogłem wejść na niektóre spektakle i siedzieć w pierwszych rzędach. To było naprawdę coś wyjątkowego ¬– stwierdził pan Wojciech.
Pierwszym administratorem został Wydział Kultury Prezydium Rady Narodowej w Katowicach. Władze miasta zatwierdzające statut placówki w 1964 roku nadały jej nową nazwę Pałac Kultury Zagłębia. W 1992 roku nazwę tę zmieniono na jakiś czas na Dąbrowski Pałac Kultury.
22 listopada 1979 r. budynek jako Pałac Kultury Zagłębia został wpisany do Krajowego Rejestru Zabytków.
Działały tu: Amatorski Klub Filmowy „Zagłębie”, Teatr „Forum”, a także liczne kluby zainteresowań oraz zespoły muzyczne. W Pałacu Kultury od 1958 roku mieściła się także siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Hugona Kołłątaja - jednej z najstarszych placówek kulturalnych Zagłębia.
Od 1960 roku w Pałacu Kultury Zagłębia funkcjonował jeden z najstarszych i najbardziej utytułowanych klubów filmowych w Polsce – Amatorski Klub Filmowy „Zagłębie”. Dyskusyjny Klub Filmowy gościł m.in. Gustawa Holoubka i Agnieszkę Holland. Od października 2007 roku Pałac jest także siedzibą Kina Studyjnego Kadr.
W 1969 roku w salach dawnej kawiarni utworzono młodzieżowy Klub „Agora”. Był on organizatorem m.in. spotkań z ciekawymi ludźmi (olimpijczykami, działaczami społeczno-politycznymi, zespołami muzycznymi), bali dla samotnych i zakochanych czy tzw. wieczornic artystycznych, wieczorków muzycznych i występów kabaretowych. Ponadto odbywały się tu dyskoteki oraz zajęcia świetlicowe.
W 1972 roku dzięki odpowiedniemu zagospodarowaniu sali gimnastycznej na parterze, powstał Klub „Przy Samowarze”. Skupiał on dorosłych w sekcji szachowej i brydżowej, a od września 1975 roku funkcjonował w nim także Klub Seniora.
Dodatkowo w ramach aktywności Pałacu funkcjonowały i funkcjonują do dziś zespoły amatorskie i koła zainteresowań zarówno dla dzieci jak i dorosłych. PKZ był też miejscem zabaw, seansów filmowych, organizował ferie zimowe, podczas których dzieci i młodzież mogły korzystać z lodowiska lub też jeździć na sankach.
W Pałacu funkcjonował także „Klub dla narzeczonych”, czyli powstały w porozumieniu z miejscowym Urzędem Stanu Cywilnego cykl wykładów psychologiczno-socjologicznych o małżeństwie i rodzinie, połączonych z kursami umiejętności praktycznych, na przykład przewijania i kąpania niemowląt.
W historii PKZ czytamy m.in., że przez lata estrada Pałacu Kultury Zagłębia gościła wybitnych artystów z całej Polski. Zorganizowano tysiące spektakli teatralnych, koncertów, recitali, oper, operetek oraz wystaw malarskich i fotograficznych. Gościli tu aktorzy największych scen teatralnych z całej Polski.
Na kartach kronik swoje wpisy pozostawili m.in.: Sławomir Mrożek, Tadeusz Różewicz, Wojciech Kilar, Krystyna Prońko, Anna Jantar, Krystyna Janda, Czesław Niemen czy Hanka Bielicka.
Przez lata dąbrowski Pałac coraz bardziej jednak niszczał, a we znaki dawał się m.in. brak remontu instalacji, dachu i wielu pomieszczeń. Aż w końcu rozpoczęły się zabiegi o to, by PKZ został generalnie wyremontowany. Petycja do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie odnowienia i remontu Pałacu Kultury Zagłębia przygotowana została przez Miejską Komisję Historyczną "Pokolenia", na czele z Maciejem Gadaczkiem.
Miała ona wesprzeć gminne starania o unijną pomoc. Miejska Komisja Historyczna mobilizowała organizacje, stowarzyszenia i zwykłych mieszkańców o składanie podpisów. Zebranych zostało ich kilka tysięcy. – Pałac jest nie tylko ciekawym przykładem socrealistycznej architektury i obiektem w rejestrze zabytków. Jego sale cały czas służą mieszkańcom. Tymczasem stan budynku był bardzo zły. Dowodziła tego wykonana w kwietniu 2004 roku ekspertyza budowlana oraz decyzja dąbrowskiego Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego nakazująca wykonanie remontu.
Dlatego też staraliśmy się o to, by generalny remont w ogóle kiedyś ruszył. Stąd nasza wizyta w Ministerstwie Kultury i w Sejmie w 2009 roku. No i wspólnym frontem udało się do tego doprowadzić, a dziś możemy cieszyć się z tego, że tak wyjątkowy obiekt będzie mógł po remoncie służyć przez kolejne dziesięciolecia mieszkańcom Dąbrowy Górniczej i całego Zagłębia – podkreśla Maciej Gadaczek. To dzięki niemu oraz Arkadiuszowi Rybakowi, dyrektorowi Muzeum Miejskiego Sztygarka, udało się dotrzeć do niepublikowanych nigdzie dotąd zdjęć, prezentujących budowę PKZ od fundamentów, które macie Państwo możliwość dziś oglądać.
To może wydawać się nieprawdopodobne, ale przed remontem w PKZ nie było np. bieżącej ciepłej wody oraz windy, którą na wyższe piętra budynku mogłyby dostać się osoby niepełnosprawne. Teraz to wszystko się zmieniło. Pierwszy od ponad 50 lat remont Pałacu kosztował prawie 60 mln zł. Zajęło się nim Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane „A. Piaskowski i Spółka”, które stało na czele konsorcjum trzech firm.
Ostatecznie w 2014 roku wyczyszczona i odnowiona została zewnętrzna elewacja z piaskowca, przebudowano też schody i przybudówki. W środku odnowione zostały wszystkie elementy sztukaterii i marmurowych korytarzy. Jest nowa scena, której część będzie się teraz znów obracała, nowe drzwi, nowe instalacje.
Obecnie dyrektorem Pałacu Kultury Zagłębia jest Małgorzata Majewska. – W styczniu 2016 roku Pałac Kultury Zagłębia skończy 58 lat. To też ładna rocznica, bo otwarty został w 1958 roku, więc jakaś taka podwójna gra liczb ma tu miejsce. Remont w 2014 roku był pierwszym tak gruntownym remontem w historii tego obiektu. Ja najbardziej cieszę się z tego, czego nie widać, czyli z remontu instalacji, elektrycznej, wodociągowej, kanalizacyjnej, wentylacyjnej, bo to jest krwioobieg obiektu.
Dzięki temu może on dobrze funkcjonować, zwłaszcza, że wypełnia go publiczność. Powstało też wiele przestrzeni, które albo w ogóle nie były wykorzystywane albo zupełnie się zmieniły. Na poddaszu starzy dąbrowianie pamiętają działalność harcerskiego klubu „Filutek”, ale przez ostatnie kilkadziesiąt lat to miejsce wcale nie było użytkowane. W tej chwili mamy tu miejsce na zajęcia gry na instrumentach, miejsce na studio nagrań. Mam nadzieję, że w przyszłym roku uda się to nasze studio nagrań wyposażyć. Zupełnie zmieniły się piwnice pałacowe.
Piwnica teatralna, jak to piwnica była użytkowana, ale nastrój „piwniczny” trochę przeszkadzał w codziennej działalności. Teraz jest znakomitą salą teatralną, kameralną, klimatyczną. Połączoną długim korytarzem, także wykorzystywanym w celu ekspozycji wystaw, z galerią, która się kompletnie zmieniła. A nie dość, że kompletnie się zmieniła, bo był tam kiedyś klub „Samowar”, to w tej chwili ta przestrzeń jest tak zrobiona, że właściwie każda wystawa, to jest nowa aranżacja przestrzeni.
Filary, które mają znaczenie budowlane, po prostu dźwigają strop, stały się znakomitym miejscem wystawienniczym. Można powiększyć tę przestrzeń o przestrzeń holu, tak więc wydaje mi się, że galeria jest znakomitym miejscem ekspozycji. Drugie miejsce ekspozycji, którego nie było dotychczas w Pałacu, to jest miejsce pomiędzy salą widowiskową a holem na parterze. Ze względów przeciwpożarowych i akustycznych zostały zaprojektowane szyby, oddzielające widownię od holu. Trzeba było zmienić kierunek otwierania się drzwi bocznych z widowni na hol.
Dzięki temu powstała między tymi drewnianymi starymi drzwiami, oczywiście odnowionymi, a holem, taka wąska przestrzeń, doskonale nadająca się na ekspozycję zarówno obrazów, jak i porcelany, szkła. Myślę, że ta przestrzeń i te wystawy tworzą też dekoracje Pałacu. Tak więc wyniki tego remontu, nie tylko te techniczne, które są najważniejsze, ale także te artystyczne są zadowalające – mówi Małgorzata Majewska.
W tym roku PKZ zorganizował 82 imprezy biletowane, w tym m.in. 12 koncertów, 5 spotkań kabaretowych, 18 spotkań z muzyką, 9 przedstawień teatralnych, 8 wystaw, 8 spotkań z ciekawym ludźmi, m.in. świata książki, muzyki, filmu, kulinariów oraz dwa koncerty otwarte, w tym m.in. w ramach Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Michała Spisaka.
58 rocznica otwarcia PKZ świętowana będzie w niedzielę 10 stycznia i poniedziałek 11 stycznia 2016 roku. W oba te dni o godz. 18.00 w Pałacu czekać będzie specjalny koncert Miejskiej Orkiestry Dętej z udziałem wielu artystów scen muzycznych.
