Dr Rafał Wielki z UO badał przestępstwa korupcyjne: Korzyścią wcale nie muszą być pieniądze, ale na przykład kontakty seksualne

Rozmowa z dr. Rafałem Wielkim z Wydziału Prawa i Administracji UO, którego rozprawa doktorska została nagrodzona w konkursie na Pracę Roku z Dziedziny Kryminalistyki.

Jest pan autorem wyróżnionej przez Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne rozprawy doktorskiej „Analiza informacji w zwalczaniu przestępstw korupcyjnych" Na czym polegają takie przestępstwa? Jakie są najczęstsze ich schematy?

Uchodzą za trudne do zdefiniowania, gdyż występuje wiele ich typologii, w zależności od poglądów przedstawicieli różnych nauk (prawnicy, socjolodzy, politolodzy). Takie przestępstwa są formą nadużycia powierzonej władzy dla prywatnych korzyści, przy czym nie musi to dotyczyć tylko sfery życia publicznego, ale bardzo często również gospodarczego, w przedsiębiorstwach. Korzyścią wcale nie muszą być pieniądze - mogą to być również korzyści osobiste, np. pomoc w uzyskaniu prestiżowej funkcji w jakiejś organizacji, protekcja, ułatwienie nawiązania znajomości z konkretną osobą, czy nawet kontakty seksualne. Korupcja jest kategorią przestępstw, które mogą przybierać bardzo różnorakie formy, od "klasycznego" łapownictwa, przez faworyzowanie niektórych podmiotów kosztem innych, konflikty interesów, aż po nadużycia władzy w najwyższych strukturach administracji państwowej. To wszystko powoduje, że modus operandi (sposób działania) sprawców czynów korupcyjnych stale ewoluuje i trudno jest wyróżnić schematy. Przestępcy bardzo sprawnie potrafią adaptować się do nowej rzeczywistości, dlatego w praktyce zdarzają się przykłady obracania korzyściami materialnymi w formie bezgotówkowej, np. wykorzystując do tego zapewniającą większą anonimowość przestrzeń tzw. Darknetu czy kryptowaluty. Dodatkowym problemem jest fakt, że korupcja uchodzi za część tzw. przestępczości białych kołnierzyków, czyli ludzi dobrze wykształconych, raczej majętnych, często sprawujących ważne funkcje, zatem mających wiele możliwości unikania wykrycia.

W jakich dziedzinach gospodarki czy życia dochodzi do takich przestępstw? Z jaką częstotliwością?

Zasadniczo przestępstwa korupcyjne dotykają prawie wszystkich obszarów życia gospodarczego i społecznego, dlatego są tak niebezpieczne, a jednocześnie trudne z punktu widzenia taktyki kryminalistycznej. Według różnych raportów agencji rządowych oraz pozarządowych prezentowanych na świecie da się jednak zauważyć, że najbardziej zagrożone obszary to: edukacja, obronność, sport, ochrona zdrowia, a ostatnimi czasy bardzo dużo uwagi zwraca się na kwestie ochrony środowiska, gospodarki zasobami naturalnymi, a także odpadami. Ujęcie korupcji w liczbach jest niezwykle trudne, w wielu obszarach wręcz niemożliwe. Jest to związane również z tym, że w wielu krajach funkcjonują różne unormowania prawne dotyczące czynów korupcyjnych. Do oszacowania skali problemów korupcyjnych często wykorzystuje się Indeks Percepcji Korupcji. Jest to badanie prowadzone przez pozarządową organizację Transparency International, które bazuje na wielu źródłach i - jak to często ma miejsce przy okazji szacunków dotyczących korupcji - powstaje na bazie ankiet wypełnianych przez przedstawicieli różnych środowisk z wielu krajów świata. Tu od lat za najmniej obarczone problemem korupcji uchodzą przede wszystkim państwa nordyckie. Dużo danych dostarczają również badania prowadzone przez Association of Certified Fraud Examiners - międzynarodową organizację zrzeszającą biegłych zajmujących się tematyką oszustw i korupcji. Dzięki nim dowiadujemy się o kosztach działalności przestępczej oraz schematach działań, co prowadzi nas do odkrywania tzw. czerwonych flag działalności przestępczej, czyli sygnałów ostrzegawczych, które często są objawami dalszych procederów kryminalnych.