Emerytury dla artystów: wczesne i na zasadach ogólnych
Sprawdź na jakich zasadach twórcy i artyści mogą przejść na emeryturę
Ogromna większość artystów nie jest zatrudniona na etacie. Twórcy i artyści pracują przede wszystkim na umowach tzw. śmieciowych, mają przerwy w zatrudnieniu i nieregularne wpłaty składek na ubezpieczenia. Od 1999 r. mogą rozliczać się z ZUS-em na tych samych zasadach, co osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Odprowadzają więc składki na ubezpieczenie emerytalne, najczęściej od 60 procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Zarówno artyści jak i twórcy mogą przejść na emeryturę powszechną, po osiągnięciu wieku emerytalnego. Ponadto mogą przejść na emeryturę we wcześniejszym wieku, z tytułu wykonywania działalności twórczej lub artystycznej. Tancerze mogą też wystąpić o emeryturę pomostową.
Emerytura na zasadach ogólnych
Twórcy i artyści mogą przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego. Od 1 października będzie to obniżony wiek emerytalny wynoszący dla kobiet – 60 lat i dla mężczyzn 65 lat. Wysokość emerytury wyliczana jest na tzw. nowych zasadach. Zależy od zgromadzonego i zwaloryzowanego kapitału początkowego, zwaloryzowanych składek na koncie w ZUS i średniego dalszego trwania życia. Od 1999 r. ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych włącza twórców i artystów do katalogu osób uważanych za prowadzących działalność pozarolniczą.
Za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego, oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego.
Za artystę uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.
Osoby te, począwszy od stycznia 1999 roku mogą więc zgłosić się do objęcia ubezpieczeniami społecznymi i odprowadzać składki jak przedsiębiorcy, od podstawy wynoszącej 60 procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W ten sposób na koncie twórców i artystów odkładają się składki na indywidualnych kontach w ZUS, które później będą jednym z elementów podstawy do obliczenia wysokości emerytury. Zgłoszenia można dokonać po uzyskaniu pozytywnej decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Komisja wyda decyzję w sprawie uznania działalności za twórczą lub artystyczną i ustali datę jej rozpoczęcia. Komisja decyzję wyda na podstawie dokumentów potwierdzających czas trwania i charakter działalności twórczej bądź artystycznej wykonywanej na podstawie umów o pracę, umów o dzieło, umów zleceń. Podstawą do wydania decyzji mogą też być katalogi z wystaw, recenzje, przyznane nagrody i wyróżnienia. Potrzebną dokumentację tworzy też dyplom ukończenia szkoły artystycznej odpowiedniego typu lub szkoły wyższej na kierunku odpowiednim do wykonywanej działalności twórczej lub artystycznej albo wydane przez właściwe stowarzyszenie zrzeszające twórców lub artystów zaświadczenie o nabyciu w drodze praktyki umiejętności zawodowych.
Z taką decyzją należy zgłosić się w ZUS do ubezpieczeń w terminie siedmiu dni od jej otrzymania i jeżeli składki w okresie wskazanym przez Komisję nie były opłacane, uregulować je w wysokości, w jakiej obowiązywały w ówczesnym czasie, w pierwszym terminie płatności po otrzymaniu decyzji Komisji. Bez oczekiwania na decyzje z ZUS-u o objęciu składkami, gdyż ta wydawana jest zwykle po upływie tego terminu.
Twórcy i artyści to jedyna grupa ubezpieczonych, która może skorzystać ze wstecznego objęcia ubezpieczeniem i uregulowania zaległych składek.
A jakie składki obowiązywały artystów i twórców przed wejściem w życie reformy w 1999 roku? Bardzo niskie. Od lat 70. do lat 90. ubiegłego wieku twórcy i artyści mieli uprzywilejowaną sytuację w stosunku do pozostałej części społeczeństwa odprowadzającego składki do ZUS. Stopa procentowa składki opłacanej przez artystów i twórców była wielokrotnie niższa od tej , która obowiązywała np. zwykłych pracowników. W 1974 r. stopa procentowa składki odprowadzanej przez twórców i artystów wynosiła 3 proc., podczas gdy dla pozostałych ubezpieczonych była wielokrotnie wyższa.
Obecnie czasami w mediach możemy przeczytać o niskich emeryturach znanych i lubianych artystów, ale taka wysokość świadczenia jest konsekwencją niskich składek opłacanych przez artystów i twórców – także od 1999 roku. Składki odprowadzane są z reguły od minimalnej podstawy wymiaru; rzadko się zdarza, by ktoś opłacał ją w wyższej wysokości. Gdyby składki były ustalone od wyższej podstawy wymiaru, wówczas świadczenie też byłoby wyższe.
A i tak schemat obliczania kapitału początkowego w korzystniejszej sytuacji stawia artystów i twórców niż zwykłych pracowników, bo mimo że opłacali niższe składki, to sytuację wyjściową do obliczenia kapitału początkowego mają taką samą jak pracownicy, opłacający wyższe składki.
Po zgłoszeniu się do ubezpieczeń i uregulowaniu zaległych składek w ustawowym terminie, okres ten będzie brany pod uwagę przy wyliczeniu kapitału początkowego jako okres składkowy, a kwoty, od których zostaną odprowadzone składki, zostaną włączone do podstawy wymiaru kapitału początkowego. Dlatego warto jest odtworzyć ten okres ubezpieczenia sprzed 1999 roku, bo liczy się go na innych, korzystniejszych zasadach i docelowo ma on wpływ na wysokość samej emerytury.
Wcześniejsza emerytura dla artystów i twórców
Artyści i twórcy urodzeni po 31 grudnia 1948 roku a przed 1 stycznia 1969 roku, wymienieni w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 1983 roku (tabela), mogą przejść na wcześniejszą emeryturę, tj. w wieku niższym od powszechnie obowiązującego. Prawo do wcześniejszej emerytury uzależnione jest od spełnienia kilku warunków.
Artyści i twórcy, wymienieni w rozporządzeniu określającym wymagany wiek dla konkretnych zawodów artystycznych i twórczych, muszą do dnia 1 stycznia 1999 roku spełnić wymagania dotyczące stażu ubezpieczeniowego wynoszącego dla kobiet 20 lat i 25 lat dla mężczyzn, w tym 15 lat działalności twórczej i artystycznej.
Artysta lub twórca nie może być przy tym członkiem OFE, albo złożyć wniosek za pośrednictwem ZUS o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku OFE na rzecz budżetu państwa. Wniosek o emeryturę powinien być złożony przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.
Emerytura pomostowa
O emeryturę pomostową mogą ubiegać się tancerze zawodowi, wykonujący prace związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym. Emerytura pomostowa dla tancerzy przyznawana jest na tych samych zasadach, stosowanych do innych ubezpieczonych uprawnionych do emerytury pomostowej.