Doktor Arkadiusz Trybek jest specjalistą laryngologiem.
Zapalenie zatok to jedna z najpopularniejszych, ale też najbardziej dokuczliwych chorób. Jak się przed nią uchronić i jak z nią walczyć? Podpowiada doktor Arkadiusz Trybek, specjalista laryngolog z przychodni Medi Partner i Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Kielcach
Panie Doktorze, jak wielu Polaków uskarża się na dolegliwości zatokowe?
Szacuje się, że w Polsce na ostre zapalenie nosa i zatok corocznie choruje 4-8 milionów ludzi. Najczęstsza przyczyną tego zapalenia jest infekcja wirusowa, tło bakteryjne obejmuje jedynie 0,5-2 procent przypadków. Ponieważ w infekcjach wirusowych nie zalecamy antybiotyków, należy ograniczyć ich powszechne stosowanie. Obecnie są one nadużywane, bo przepisywane nawet u 80-90 procent pacjentów z ostrym zapaleniem zatok.
Czy zapalenie zatok może występować u dzieci?
U dzieci może wystąpić zapalenie małych, kształtujących się dopiero zatok. Diagnozę kliniczną u dzieci stawia się tak samo jak u dorosłych z tą różnicą, że zamiast zaburzeń węchu, zwracamy uwagę na obecności suchego kaszlu. Oczywiście pamiętamy, że u małych dzieci dopiero rozwijają się zatoki szczękowe i sitowe, a wraz z wiekiem wykształcają się zatoki klinowe i na końcu czołowe.
Kiedyś istniało przekonanie, że w przypadku wystąpienia żółtej, gęstej wydzieliny należy zastosować antybiotyk.
Obecnie wiemy, że kolor wydzieliny nie ma znaczenia diagnostycznego, to znaczy gęsta, żółta treść może występować w zapaleniach wirusowych, natomiast bezbarwna, płynna w zapaleniach bakteryjnych, dlatego ten objaw nie jest miarodajnym wskazaniem do antybiotykoterapii.
W jakich przypadkach należy zastosować antybiotyk?
Zgodnie z najnowszymi zaleceniami europejskimi EPOS2012 i Narodowym Programem Ochrony Antybiotyków zaleca się wprowadzenie antybiotyku w przypadku występowania przynajmniej trzech objawów, wskazujących na bakteryjne cechy zapalenia. Są to: ropna wydzielina w obu jamach nosa lub jej wyciek z nosa, temperatura ciała powyżej 39 stopni Celsjusza, silny ból, najczęściej jednostronny, okolicy czołowej, policzków lub nasady nosa oraz nasilenie objawów choroby po łagodnym jej początku.
Jaki antybiotyk, w przypadku wskazań do jego zastosowania, będzie najskuteczniejszy?
Podstawowym antybiotykiem z wyboru jest amoksycylina. W przypadku jej nieskuteczności lub stosowania w ostatnim miesiącu zaleca się fluorochinolony lub duże dawki amoksycyliny z kwasem klawulanowym. Leczenie zapaleń ostrych powinniśmy utrzymać przez minimum 10 dni, natomiast zapaleń przewlekłych minimum 21 dni.
Mówi się, że zatoki zatokom nierówne. Czym różni się ostre zapalenie od przewlekłego?
Obecnie do rozpoznania klinicznego ostrego zapalenia nosa i zatok muszą występować przynajmniej dwa z poniższych objawów. Pierwszy to zaburzenia drożności nosa lub obecność wydzieliny w nosie, zarówno w formie kataru, jak i ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła oraz drugi: ból, „rozpieranie” twarzy lub upośledzenie czy też utrata węchu. Jeśli objawy utrzymują się przez ponad 12 tygodni, mówimy o przewlekłym zapaleniu zatok. W jego przypadku ważne jest, by wykluczyć choroby zębów szczęki oraz alergiczne podłoże zapalenia. Oczywiście zapalenie nosa i zatok możemy rozpoznawać także po obrazie endoskopowym za pomocą kamer sztywnych lub giętkich lub radiologicznym przez zdjęcie RTG, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.
Jaka jest różnica między tymi badaniami - kiedy warto wykonać RTG, a kiedy tomografię?
Nie zaleca się obecnie wykonywania rutynowo badań obrazowych radiologicznych w przypadku zapalenia zatok przynosowych. Tomografię komputerową zaleca się w przypadku podejrzenia powikłań zapalenia zatok, w trakcie ich ciężkiego przebiegu lub u chorujących osób z cukrzycą i obniżoną odpornością. RTG zatok najlepiej sprawdza się przy podejrzeniu płynu w zatokach szczękowych, poza tym ma małą wartość diagnostyczną.
Czy należy wykonywać wymazy z nosa na posiew?
Wymaz z nosa na posiew stosuje się w przypadkach powikłań zapaleń lub nieskuteczności antybiotykoterapii. Nie wystarczy pobrać wymaz z dowolnego miejsca w nosie, należy zadbać o pobranie wymazu z okolicy naturalnego ujścia zatok, na przykład w przypadku najczęściej występującego zapalenia zatok szczękowych, sitowych przednich lub czołowych z okolicy tak zwanego ujścia kompleksu ujściowo-przewodowego, spod małżowiny nosowej środkowej, najlepiej pod kontrolą endoskopu. Ważne jest, aby pacjent przed wymazem nie oczyszczał nosa. Natomiast w przypadku punkcji zatoki szczękowej na posiew wysyłamy aspirat z jej wnętrza.
Jak powinniśmy leczyć ostre zapalenie nosa i zatok, a jak przewlekłe?
Obecnie zaleca się w ostrym zapaleniu zatok u dorosłych stosowanie leków objawowych: przeciwzapalnych, przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, najczęściej ibuprofenu oraz obkurczających błonę śluzową nosa, w sumie przez 3-4 dni. Ważne jest również płukanie nosa i zatok roztworami soli, właściwe nawodnienie organizmu i nawilżanie powietrza. Dopuszcza się także leki ziołowe zawierające korzeń goryczki, kwiat pierwiosnka z kielichem, ziele szczawiu, kwiat bzu czarnego oraz ziele werbeny. W przypadku nasilenia objawów zapalenia po 5 dniach lub trwania ich ponad 10 dni stosujemy bezpieczne donosowe sterydy - glikokortykosteroidy przez 7-14 dni. Obecnie nie zaleca się natomiast często stosowanych preparatów, takich jak ambrosol, kromony, cynk, witamina C i preparaty jeżówki. Natomiast w przypadku diagnozy przewlekłego zapalenia zatok rutynowo powinniśmy zastosować płukanie nosa i zatok oraz donosowo glikokortykosteroidów.
Kiedy konieczna jest operacja zatok? Czy jest ona bezpieczna?
Operację wykonujemy, gdy prawidłowo prowadzone leczenie zachowawcze przewlekłego zapalenia zatok nie przynosi choremu poprawy oraz w przypadku pojawienia się powikłań wewnątrzczaszkowych i wewnątrz oczodołów. Zatoki przynosowe to przestrzenie powietrzne połączone z jamą nosa naturalnymi ujściami – zabieg polega najczęściej na udrożnieniu naturalnych ujść zatok, co często wiąże się z usunięciem zmian zapalnych, na przykład polipów oraz korekcji wad anatomicznych prowadzących do utrzymywania się stanów zapalnych zatok. Obecnie popularność zdobyły zabiegi czynnościowe zatok wykonywane metodą endoskopową z dojścia przez nos, tak zwany FESS. Należy pamiętać, że przewlekłe zapalenie zatok z polipami charakteryzuje się dużą skłonnością do nawrotów. Nawet po idealnie wykonanym zabiegu należy pamiętać o kontynuacji leczenia zachowawczego, aby zminimalizować konieczność kolejnych zabiegów w przyszłości. Do poważnych, ale rzadkich powikłań po zabiegach należy wymienić utratę wzroku, płynotok czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Co możemy zrobić, aby uniknąć problemów z zatokami?
Bardzo ważne jest unikanie kontaktu z osobami przeziębionymi, znalezienie czasu na całkowite wyleczenie przeziębień, a także zaszczepienie przeciwko grypie oraz pneumokokom odpowiedzialnym za rozwój bakteryjnych zapaleń zatok i ich możliwych powikłań. W Kielcach od 2006 roku trwa program bezpłatnych szczepień przeciwko pneumokokom dla małych dzieci oraz przeciwko grypie dla osób powyżej 55 roku życia. Program jest finansowany w całości z budżetu miasta. Poza tym ważna jest prawidłowa drożność obu jam nosa i ewentualna korekcja nieprawidłowej budowy nosa poprzez plastykę skrzywionej przegrody nosowej czy przerośniętych małżowin nosowych. Należy pamiętać także o zakazie palenia papierosów, ponieważ dym papierosowy zaburza naturalne samooczyszczanie zatok.