Fot. Muzeum Miejskie Wrocławia Kościół 11 Tysięcy Dziewic przy ul. Ołbińskiej (obecnie kościół św. Józefa)
Ulica Jedności Narodowej to jedna z dłuższych arterii Wrocławia. Łączy osiedla ulokowane na północy miasta z jego centrum, dlatego już od średniowieczu była ważną drogą handlową. Później odegrała także ważną rolę.
Obecna ulica Jedności Narodowej to jedna z dłuższych arterii Wrocławia. Łączy osiedla ulokowane na północy miasta z jego centrum, dlatego już od średniowieczu była ważną drogą handlową. W kolejnych stuleciach odegrała także kluczową rolę w rozwoju wrocławskiego Śródmieścia.
Trakt handlowy wiodący ku Wielkopolsce we wczesnym średniowieczu oddzielał osiedle Ołbin z rozległym opactwem benedyktynów od zachodniej części dzisiejszego Śródmieścia, należącej niegdyś do opactwa św. Macieja, a później do miasta. Znaczna część tej arterii przebiegała wówczas po kamiennej grobli. Z podwrocławskich osad pędzono tędy stada bydła do miejskich jatek, stąd opiekunami traktu byli rzeźnicy i ich patron - św. Maciej. Podobnie jak inne przedmieścia, także Przedmieście Odrzańskie długo utrzymywało charakter ogrodniczego zaplecza dla Wrocławia. Przez wiele stuleci wzdłuż ulicy Jedności Narodowej powstawały ogrody i sady oraz skromna zabudowa szkieletowa. Być może była ona częściowo zamieszkiwana jedynie w sezonie wysiewów i zbiorów. W 1362 roku, przy przepływającej w sąsiedztwie ulicy odnodze Odry, wybudowano dom dla kobiet chorych na trąd. Podobne leprozoria działały wówczas w całej Europie, lecząc i izolując chorych od reszty społeczeństwa. Wkrótce w jego sąsiedztwie powstał kościół.
Największy rozwój tej części miasta nastąpił po wyburzeniu, na rozkaz Napoleona, miejskich fortyfikacji i przyłączeniu tego obszaru do Wrocławia w 1808 roku. Opracowano wtedy plan rozwoju Przedmieścia Odrzańskiego. Zakładał on m.in. poprowadzenie sieci infrastruktury technicznej wzdłuż ulicy Jedności Narodowej, jej wybrukowanie, oświetlenie lampami gazowanymi oraz budowę istotnych obiektów miejskich. Zgodnie z historyczną tradycją oficjalnie nadano jej nazwę od dawnego traktu - ulica Macieja (Mathiasstrasse). Wkrótce zaczęto także wznosić okazałe kamienice czynszowe ze sklepami i restauracjami na parterach. W ich oficynach powstawały zakłady rzemieślnicze, a w podwórkach małe manufaktury.
W 1823 roku ukończono budowę kościoła Jedenastu Tysięcy Dziewic. Świątynia będąca jednym z najważniejszych dzieł architekta Carla Ferdinanda Langhansa, powstała w miejscu dawnego kościoła pod tym samym wezwaniem. Zachowana do dziś, nawiązująca do architektury klasycystycznej, pozostaje jedynym we Wrocławiu kościołem wzniesionym na planie dwunastoboku. Jej fasadę zdobią gotyckie płaskorzeźby przedstawiające scenę Ukrzyżowania i główne elementy śląskiej heraldyki. Pierwotnie dekorowały one Bramę Mikołajską, a po jej wyburzeniu w 1817 roku zdecydowano o ich przeniesieniu do nowopowstałego kościoła.
Jedną z pilnych potrzeb ówczesnego Śródmieścia była budowa szkół. Przy ulicy Jedności Narodowej powstało ich kilka, w tym najbardziej reprezentacyjne Królewskie Gimnazjum im. Fryderyka II. W budynku, wzniesionym pod koniec XIX wieku w stylu neogotyckim, uczono języków nowożytnych, łaciny, budownictwa wojskowego i cywilnego, a także genologii czy handlu książkami. Szkołę ukończyło wiele znanych osób, również liczni Polacy, bowiem w niektórych latach stanowili oni aż 10 procent jej uczniów.
Do dziś największym przedsięwzięciem budowlanym przy ulicy Jedności Narodowej pozostaje kompleks budynków dawnego browaru. Pierwsze należące do niego obiekty powstały w latach 1892-1894 na zlecenie restauratora Carla Scholtza. Większość z nich wybudowano w stylach historycznych, typowych dla architektury przemysłowej tego okresu. Na szczególną uwagę zasługiwała zbożownia. Na parterze tego okazałego budynku znajdował się spichlerz na jęczmień, zaś konie, których mogło być nawet ponad 100 i wozy po rozładunku wjeżdżały do boksów na piętrze. Takie nowatorskie rozwiązanie wyróżniało wrocławską zbożownię na tle innych tego typu obiektów, być może w całej Europie. W 1910 roku Carl Scholtz sprzedał cały kompleks znanemu koncernowi Schultheiss-Brauerei z Berlina - największemu wówczas producentowi piwa w Europie. Browar działał nieprzerwanie przez ponad 50 lat.
Oblężenie Wrocławia w 1945 roku pozostawiło stosunkowo niewielki ślad w zabudowie ulicy. Tylko nieliczne budynki zostały zniszczone lub uszkodzone. Dlatego odegrała ona ważną rolę w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej, stając się miejscem lokalizacji władz miasta i instytucji użyteczności publicznej. Kamienica u zbiegu ulicy Jedności Narodowej i dzisiejszej ulicy Poniatowskiego była pierwszą siedzibą prezydenta Wrocławia Bolesława Drobnera. Obok otwarto pierwsze urzędy, pocztę, komendę milicji, przychodnie, a także miejsca spotkań. Zaczęły powstawać prywatne sklepy, restauracje i piekarnie. Ulicę szybko przemianowano nadając jej imię Józefa Stalina, co miało podkreślić jej znaczenie. Pod tą nazwą funkcjonowała do połowy lat 50. XX wieku. W 1975 roku arterię skrócono w ramach wytyczania ulicy Drobnera, pierwotnie dochodziła ona niemal do Mostu Uniwersyteckiego. Dlatego obecnie jej numeracja zaczyna się od liczby 42.
Dziś ulica Jedności Narodowej straciła swoje handlowe znaczenie, z otwartych jeszcze w połowie XX wieku sklepów i cukierni działają już tylko nieliczne. Mimo, że mieszkańcy innych rejonów miasta i turyści zaglądają tutaj sporadycznie, nadal stanowi wyjątkowe miejsce dla miłośników historii i poszukiwaczy miejskich widoków. Bowiem zachowało się przy niej prawie sto zabytkowych, czynszowych kamienic, liczne oficyny, a także budynki użyteczności publicznej.
* autor jest dyrektorem Muzeum Miejskiego Wrocławia