Holocaust zaczął się na Kujawach i Pomorzu

Rozmowa z prof. dr. hab. Aleksandrem Lasikiem z Instytutu Historii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, który specjalizuje się w problematyce zbrodni niemieckich, popełnionych w czasie II wojny światowej.

W swoich publikacjach podkreśla pan, że II wojna światowa w zasadniczy sposób różniła się od wszystkich poprzednich wojen. Na czym ta różnica polegała?

To była pierwsza w dziejach Europy wojna o charakterze ideologicznym. Większość historyków zajmujących się jej dziejami, opisywała przede wszystkim gry dyplomatyczne, działania wojskowe, martyrologię. Moim zdaniem, za mało uwagi dotąd poświęcono kwestiom ideologicznym. II wojna była bitwą nie tylko na armie, sprzęt i wyposażenie, taktykę wojenną, ale także na ideologie. Mieliśmy w Europie dwa wielkie państwa totalitarne, Niemcy i ZSRR. Łączyło je pragnienie ustanowienia nowego porządku geopolitycznego. U podłoża różnic legło to, jak w tych krajach definiowano Europę. Dla władz ZSRR za granicą czyhał wróg klasowy, Niemcy zaś mieli wrogów rasowych. Jednych i drugich należało zniszczyć.

To zniszczenie było wkalkulowane w plany działań wojennych?

Tak, to była wojna o charakterze totalnym, na wyniszczenie, nakierowana także na zabijanie ludności cywilnej, czego w poprzednich wojnach starano się unikać. Niemcy skierowali swoje pierwsze uderzenie w inteligencję, bo jej się najbardziej bali. Już w marcu 1939 r. zaczęli tworzyć listy proskrypcyjne osób, które należało zgładzić w pierwszej kolejności po zajęciu Polski. Byli to m.in. także członkowie Polskiego Związku Zachodniego, duchowni, powstańcy śląscy i wielkopolscy. W tworzeniu tych list pomagali Niemcy mieszkający na terenie Polski. W naszym regionie było ich szczególnie dużo, dlatego akcja likwidacji polskiej inteligencji na Pomorzu miała tak straszliwe skutki. Trzeba przy okazji oddać cześć polskim urzędnikom i służbom za to, iż nie dopuścili do powstania na terenie II RP wielu organizacji nacjonalistycznych niemieckich.