Jak nam może pomóc rzecznik
W jaki sposób może nam pomóc rzecznik praw obywatelskich? Jakimi sprawami się zajmuje? O czym pamiętać, zgłaszając mu problem? Wyjaśnia to rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar
Z jakimi sprawami najczęściej zgłaszamy się do rzecznika praw obywatelskich (RPO)? Jak wyjaśnia Adam Bodnar, który sprawuje tę funkcję, przekrój spraw jest bardzo szeroki, natomiast skala skarg związanych z danym problemem pokazuje, co nie działa w państwie tak, jak powinno.
Przykładowo: wiele listów dotyczy spraw lokatorskich, komunalnych, spółdzielczych. Są też związane z różnymi lokalnymi inwestycjami - przeprowadzanymi pośpiesznie, bez konsultacji społecznych, bez odpowiedniej dbałości o interesy mieszkańców. Najczęściej są to inwestycje energetyczne, jak na przykład wiatraki, ale również inwestycje drogowe. Dzięki nim Polska się rozwija, lecz nie można pozostawiać bez reakcji odczuć tak dużej grupy niezadowolonych ludzi. - Przecież oni nie zawsze mogą cieszyć się z autostrady pod swoim oknem czy linii wysokiego napięcia nad głową. Władze powinny brać pod uwagę ich zdanie, traktować podmiotowo i - gdy trzeba - podejmować negocjacje - wyjaśnia rzecznik.
Spora część wniosków, które wpływają do biura RPO, dotyczy spraw związanych z funkcjonowaniem sądów i prokuratury. - Niestety, ludzie często pokazują nierzetelność działania tych organów państwa i błędy, które są popełniane. Nie mówiąc już o licznych wnioskach o kasację w sprawach karnych, rocznie to prawie 3 tys. spraw. Poza tym mamy liczne sprawy przedsiębiorców, problemy podatkowe i administracyjne, wiele jest też spraw dotyczących naruszania zasady równego traktowania i praw osób z niepełnosprawnością - wylicza Adam Bodnar.
Jak może pomóc rzecznik praw obywatelskich
Podstawą działalności biura RPO jest rozpoznawanie indywidualnych spraw zgłaszanych przez obywateli. Chodzi o pomoc w ochronie ich praw naruszanych przez władzę publiczną. Rzecznik ma tutaj spore możliwości działania. Może przystępować do toczących się spraw sądowych. Może wnosić kasacje od wyroków. Może także zwrócić się o wyjaśnienia do organów państwa. Ma również możliwość zapoznania się z aktami w postępowaniu prokuratorskim.
Przy rozpatrywaniu takiej indywidualnej sprawy często okazuje się, że problem ma charakter systemowy. Wtedy rzecznik może się zwrócić do odpowiedniego ministra z tak zwanym wystąpieniem generalnym. Prosi w nim o zajęcie się sprawą i ewentualne rozpoczęcie zmian prawnych. Czasami bywa jednak tak, że tego typu wystąpienia są powtarzane przez lata – i nic się nie dzieje. Ministerstwo dostrzega problem, ale nie śpieszy się z działaniami. Wtedy rzecznik ma możliwość skierowania wniosku w tej sprawie do Trybunału Konstytucyjnego.
Gdy chcesz zgłosić rzecznikowi problem
Musisz podać swój adres zamieszkania i dane kontaktowe. Poza takimi oczywistymi kwestiami pamiętaj też o załączeniu odpowiednich dokumentów i w miarę precyzyjnym opisie, na czym polega naruszenie praw w konkretnej sytuacji.
W biurze RPO działa linia telefoniczna 800 676 676 dla tych, którzy chcą uzyskać informacje lub złożyć skargę. Czynna jest w poniedziałki w godz. 10–18 oraz od wtorku do piątku w godz. 8–16.
O tym pamiętaj
- Rzecznik zajmuje się sprawami naruszeń praw, wolności jednostki przez organy władzy publicznej, a nie osoby prywatne.
- Działają też inne, podobne instytucje, które mogą ci pomóc w trudnych sytuacjach. Są na przykład rzecznicy praw dziecka czy pacjenta, finansowy, działa Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W zależności od tematu mogą być czasami bardziej właściwe do zajęcia się problemem.
Gdy to nie jest sprawa dla rzecznika
Co się dzieje, jeśli do RPO wpłynie wniosek w sprawie, która nie leży w jego kompetencji? Co będzie z takim pismem?
Adam Bodnar wyjaśnia, że zazwyczaj sprawa przekazywana jest do właściwego organu. Na przykład gdy obywatel zgłasza naruszenie interesów finansowych, bo został pokrzywdzony działalnością towarzystwa ubezpieczeniowego, jest to zazwyczaj temat dla rzecznika finansowego. Ale bywa też tak, że na podstawie listów kierowanych do innych instytucji okazuje się, że cała sytuacja spowodowana była złym prawem lub nieodpowiednią reakcją jakiegoś organu państwa - wtedy pojawia się pole do działania dla RPO.
Ważne informacje
Procedury w RPO. Wpływa wniosek, zażalenie i co dalej?
Najpierw wniosek trafia do zespołu wstępnej oceny wniosków, gdzie następuje selekcja i kwalifikacja, czy jest to np. kwestia mieszcząca się w kompetencjach rzecznika, a jeśli tak – do jakiego zespołu problemowego powinna być skierowana. Potem sprawa jest badana (czasami o dodatkowe informacje może być poproszony autor skargi lub inne instytucje), a następnie zapada decyzja co dalej. Na przykład: RPO odpowiada tylko indywidualnie, kieruje sprawę do rozpatrzenia w odpowiedniej instancji administracji publicznej lub podejmuje konkretną, bezpośrednią interwencję, wysyłając swojego pracownika. Najważniejsza idea jest taka: zawsze starać się być nakierowanym na rozwiązanie problemu.
Status. Biuro rzecznika jest urzędem skargowym
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich z założenia jest urzędem skargowym, czyli przede wszystkim reaguje na skargi obywateli. Rocznie jest ok. 60 tys. W praktyce jednak biuro stara się być także aktywne w zapobieganiu problemom - edukując, rozpoczynając proces zmian w prawie. Rzecznik prowadzi szeroką działalność informacyjną i publicystyczną, spotyka się z różnymi środowiskami, wspiera również organizacje pozarządowe.
Prawo. Kto może się zwrócić o pomoc do RPO
Może to zrobić każdy polski obywatel (lub cudzoziemiec będący pod władzą RP), ale także grupa obywateli lub organizacja. Mogą poprosić rzecznika o pomoc w ochronie swoich praw, naruszonych przez władzę publiczną (sądy, publiczną służbę zdrowia, szkoły i uczelnie, policję, urząd gminy itd.).
Jeśli uważasz, że twoje prawa zostały naruszone, możesz złożyć wniosek (nazywany potocznie skargą) do rzecznika praw obywatelskich, który jest wolny od jakichkolwiek opłat. Jeśli nie wiesz, czy sprawa, z którą chcesz się zwrócić do rzecznika, należy do jego kompetencji, albo chciałbyś dopytać, jak napisać wniosek, jakie dołączyć dokumenty, masz inne pytania lub potrzebujesz informacji – najlepiej zadzwoń na bezpłatną infolinię 800 676 676.
Warto wiedzieć
Po co jest rzecznik praw obywatelskich
Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela.
W tym realizacji zasady równego traktowania. Rzecznik bada, czy na skutek działania lub zaniechania organów władzy publicznej nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej oraz czy nie doszło do aktów dyskryminacji. Nadzoruje też wdrażanie konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.
Uwaga, poniżej wyliczamy to, czego rzecznik nie robi!
- Nie rozpatruje skarg i wniosków anonimowych.
- Nie zastępuje administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości w załatwianiu sprawy co do jej istoty (rozstrzygnięcia) należącej do ich kompetencji.
- Nie podejmuje sprawy, w której nie wypowiedziały się jeszcze właściwe urzędy i instytucje!
- Nie zajmuje się problemem, gdy np. sprawę rozpatrzono odmownie, a osoba, której sprawa dotyczy, nie wykorzystała drogi odwoławczej.
- Nie rozpatruje sporów między obywatelami. Podlegają one rozpoznaniu przez sądy.
Jak się skontaktować: ważne adresy, telefony
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie:
Aleja Solidarności 77, 00-090 Warszawa. Telefon (centrala): 22 55 177 00. Infolinia obywatelska:_800 676 676, czynna w poniedziałek w godz. 10–18, od wtorku do piątku w godz. 8–16. Połączenie jest bezpłatne z telefonów stacjonarnych i komórkowych.
Działają również pełnomocnicy terenowi rzecznika.
Działają w Gdańsku (dla województw zachodniopomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego), Katowicach (dla woj. śląskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego) i we Wrocławiu (dla woj. dolnośląskiego, lubuskiego i opolskiego).
Do rzecznika zwrócić się można także w punktach przyjęć interesantów RPO. Szczegółowe informacje pod numerem infolinii.