Jak uzyskać prawo do renty z tytułu niepelnosprawności, kto może liczyć na rentę socjalną

Andrzej Gębarowski

Podpowiadamy, jak uzyskać prawo do renty z tytułu niepełnosprawności, jeśli ma się już odpowiednie zaświadczenie od lekarza orzecznika ZUS. Podajemy także, kto może liczyć na rentę socjalną i jakie są przywileje osób niepełnosprawnych w pracy.

Założmy, że lekarz orzecznik ZUS uznał, iż jesteś niezdolny do pracy, co jest wstępnym warunkiem do ubiegania się o rentę z tego tytułu. Jakie inne warunki trzeba spełnić, aby uzyskać do niej prawo?

Po pierwsze, trzeba spełnić warunek związany ze stażem pracy. Jaki staż (okres składkowy i nieskładkowy) jest wymagany od osób ubiegających się o renty chorobowe? Wynosi on:

1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,

2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 lat do ukończenia 22 lat,

3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat,

4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat,

5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Okres wymaganych pięciu lat w odniesieniu do osób, u których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30. roku życia, musi - co do zasady - przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przypadającego przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Kolejny warunek jest taki, że niezdolność do pracy musi powstać w czasie okresów składkowych lub nieskładkowych wskazanych w ustawie emerytalnej, albo w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Ten wymóg nie obowiązuje, jeśli spełni się łącznie następujące warunki:

- całkowita niezdolność do pracy oraz co najmniej 20-letni staż ubezpieczeniowy ( kobieta) lub 25-letni staż ubezpieczeniowy(mężczyzna).

Jeśli ktoś stał się niezdolny do pracy po ukończeniu 30 lat, nie musi posiadać 5 lat stażu w okresie 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub powstaniem niezdolności do pracy, o ile jest całkowicie niezdolny do pracy oraz udowodnił 25 lat składkowych (kobieta) lub 30 lat składkowych (mężczyzna).

Przykład. Pani Ewa złożyła w marcu 2018 r. wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. W dniu złożenia wniosku pani Elwira miała 22 lata pracy. Od lipca 2015 r. do czerwca 2016 r. pobierała zasiłek dla bezrobotnych. Później nie podjęła pracy. Przed uzyskaniem prawa do zasiłku dla bezrobotnych pracowała nieprzerwanie przez 11 lat.

Lekarz orzecznik stwierdził, że pani Ewa jest całkowicie niezdolna do pracy, a niezdolność powstała w marcu 2018 r. - po upływie 18 miesięcy od dnia, w którym przestała pobierać zasiłek dla bezrobotnych. Ewa uzyskała prawo do renty, ponieważ jest całkowicie niezdolna do pracy i ma ponad 20 lat ubezpieczenia, w tym 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę.

Jak oblicza się wysokość renty

Rentę oblicza się podobnie, jak tzw. starą emeryturę. Aby ustalić wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, należy dodać do siebie:

- 24 proc. kwoty bazowej (podawanej corocznie przed 1 marca przez GUS),

- po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,

- po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,

- po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresu, który brakuje do pełnych 25 lat stażu ubezpieczenia (okresów składkowych i nieskładkowych), liczonych od dnia, w którym złożysz wniosek o rentę, do dnia, w którym osiągnąłbyś wiek 60 lat.

Podstawa wymiaru renty

Do ustalenia podstawy wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się zarobki z okresu:

- 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o rentę, albo

- 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu ubezpieczenia.

Dla każdego roku kalendarzowego wybranego do ustalenia podstawy wymiaru sumujemy kwoty zarobków. Obliczamy stosunek każdej z sumowanych kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy - wynik wyrażamy w procentach. Następnie obliczamy średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty. Na koniec możemy już obliczyć podstawę wymiaru renty, która jest wynikiem pomnożenia wskaźnika wysokości tej podstawy przez kwotę bazową.

Renta z tytułu częściowej niezdolności do prawcy

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75 proc. renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Praca niepełnosprawnych

Czas pracy osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo,

Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i godzinach nadliczbowych (nie dotyczy to osób zatrudnionych przy pilnowaniu),

Osoba niepełnosprawna ma prawo do 30 minutowej przerwy w pracy, wliczanej do czasu pracy, na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek,

Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym,

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia m.in. w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym raz w roku w wymiarze do 21 dni roboczych, wykonywania badań i zabiegów leczniczych.

Komu należy się renta socjalna

Renta socjalna to świadczenie dla osób, które nigdy nie opłacały składek na ZUS, bo nie zdążyły podjąć pracy, albo też ich staż pracy jest na tyle niski, że nie uprawnia do „normalnej” renty.

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia. Warunkiem, jaki musi spełnić osoba ubiegająca się o rentę socjalną, jest całkowita niezdolność do pracy. Ocenia to lekarz orzecznik ZUS.

Wymaga się, aby choroba pojawiła się w okresie do 18 lub 25 roku życia. Nie ma znaczenia, kiedy chory stał się niezdolny do pracy.

Renta socjalna wynosi 1029,80 zł brutto (878,12 zł netto).

Przykład. Janusz doznał poważnego urazu kręgosłupa, gdy był 20-letnim studentem. Po długiej rehabilitacji udało mu się podjąć pracę. Pracował jednak tylko przez 4 lata. Później utrzymywali go rodzice, następnie żona. Niedawno nasiliły się dolegliwości związane z kontuzją sprzed lat. Janusz (obecnie 52-latek) postanowił więc ubiegać się o rentę. Zbyt krótki staż pracy wyklucza skuteczne ubieganie się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Mężczyzna może jednak starać się o rentę socjalną. Jeśli lekarz orzecznik ZUS potwierdzi, że Janusz jest całkowicie niezdolny do pracy, a niezdolność ta jest skutkiem urazu, do którego doszło, gdy Janusz studiował, otrzyma on rentę socjalną.