Fot. fot. archiwum Malarz ze szkoły mistrza Reichenauera, cesarz Otton III na tronie. Królem Niemiec został jako 3-latek (983 r.), cesarzem - w wieku 16 lat
Dzień Dziecka. Dzieci na tronie nie brakowało. Król, choćby nie umiał mówić, a nawet chodzić, nie tracił atrybutów władcy. Było tak nawet wtedy, gdy młody władca wykazywał się głupotą czy okrucieństwem.
Czy król był biały, żółty, czarny, czerwony, nie zmienia to faktu podstawowego: to był król (faraon, cesarz, car). Tym jednym słowem można określić istotę panowania zarówno w nieodległej przeszłości, jak i przed tysiącami lat. Dotyczy to też wieku władcy. Młody król, choćby nie umiał mówić, a nawet chodzić, nie tracił atrybutów władcy.
Nawet dziecię na tronie było symbolem religijnym, bo panujący z definicji przez wieki podlegał wpływom religii. Więcej, jego kluczową rolą było pośredniczenie między tym, co ludzkie, a co boskie. Instytucja króla narodziła się bowiem nie tylko z chęci usprawnienia życia społecznego, lecz również z refleksji o potrzebach ducha, z pragnienia, by był pośrednik między światem ludzkim i nadludzkim. Rolę takiego pośrednika pełnił król, choćby był dzieckiem. Sytuacji nie zmieniało to, że wcale nierzadko młodzi władcy wykazywali się okrucieństwem czy głupotą.
Dzieci na tronie nie brakowało w dziejach, choć oczywiście realnej władzy nie pełnili. Swoją drogą odrębnym zadaniem byłoby prześledzenie decyzji podejmowanych w imieniu młodocianych królów przez ich opiekunów. W historii Polski najmłodszy był Leszek zwany Białym. Pod koniec XII w. miał ok. 7 lat, gdy został osadzony na tronie krakowskim.
Zygmunt August i Władysław Warneńczyk przed 10. rokiem życia zostali koronowani. Jadwiga niemal w tym samym wieku została królem Polski, dwa lata później żoną Jagiełły i wkrótce po tym ruszyła na czele wojska ruszyła na Ruś. 16 lat miał Bolesław Szczodry, gdy przejął rządy. O dwa lata starszy od Szczodrego był jego ojciec, Kazimierz Odnowiciel, gdy sięgnął po władzę. Młodzi byli też niektórzy książęta dzielnicowi, gdy objęli tron krakowski, czyli pełnili rolę zwierzchnią w państwie. Najpewniej 16 lat miał Bolesław Rogatka, o rok starszy był Bolesław Wstydliwy.
Brzydki Tutenchamon
Już od swojej prehistorii Egipcjanie faraona uważali za boga lub wcielenie boga na ziemi. Tutenchamon, panujący w połowie XIV stulecia p.n.e., jest jednym z najbardziej znanych faraonów. Jego popularność nie wynika jednak z wyjątkowych dokonań, a tego, że niemal sto lat temu odkryty został jego przebogaty grobowiec, a z jego mumią żadna nie może się równać. I chyba żaden faraon w tak młodym wieku nie objął władzy.
W 2014 r. naukowcy odtworzyli jego wygląd. Okazał się być on zasadniczo różny od wykonanej po jego śmierci maski. Faraon miał zaokrągloną twarz i podbródek, wystające zęby, dziewczęce biodra i zdeformowane kości. Do władzy doszedł, mając 10 lat. Zmarł osiem lat później. Był synem Echnatona, niezwykłego faraona, który starał się wprowadzić monoteizm. Echnaton spłodził go z własną siostrą. Tutenchamon zaś ożenił się z siostrzenicą, a zrobił to po, by odciąć się od własnego ojca, który swoją drugą żonę wybrał nie z własnego rodu, a „zniżył się” do ludzi i zaślubił córkę kapłana. Tutenchamon z siostrzenicą dziecka nie spłodził. Umarł bezpotomnie, jako ostatni faraon z XVIII dynastii.
Szalony Heliogabal
Mając niespełna 18 lat, zmarł Heliogabal. To ten, za panowania którego toczy się akcja „Irydiona” Krasińskiego. Utwór naszego wieszcza zaczyna się od słów: „Już się ma pod koniec starożytnemu światu - wszystko ,co w nim żyło, psuje się, rozprzęga i szaleje”. Wieszcz nie odbiegał daleko od prawdy.
Heliogabal był najmłodszym cesarzem rzymskim. Panował niecałe cztery lata (218-222). Jako chłopiec był arcykapłanem boga słońca Baala, czczonego w świątyni El Gabala. Tron zawdzięczał ambicji babki i matki, które ogłosiły, że jest synem cesarza Karakalli (zabitego w 217 r.). -W nocy z 15 na 16 maja 218 r. niespełna 14-letni chłopiec został pokazany żołnierzom i przedstawiony jako syn Karakalli. Narzucono mu płaszcz purpurowy, okrzyknięto cesarzem i zaczęto szykować się do obrony przed wojskami legalnego cesarza Makrynusa - opowiada prof. Aleksander Krawczuk.
Po pokonaniu Makrynusa i jego śmierci, Heliogabal, jak powszechnie nazywany był nowy władca, objął samodzielne rządy w imperium. - W rzeczywistości polityką kierowały osoby dorosłe z jego otoczenia, matka Soemias, babka Meza i dowódcy wojskowi - rysuje ówczesny układ sił prof. Krawczuk. Podkreśla jednak, że młody władca od początku miał zachcianki: - A były one niebezpieczne - stwierdza wybitny znawca antyku. W jego ocenie, nie ulega wątpliwości, że chłopiec był psychicznie niezrównoważony, miał pociąg do wszelkich perwersji, a skłonności zbrodnicze.
Cechował go rozwiązły tryb życia, umiłowanie przepychu i orgii seksualnych. Żon miał kilka, sam podobno chciał być kobietą, a z pewnością przebierał się za prostytutkę. Znalazł sobie zresztą... męża; był nim niewolnik Hierokles, który dostał prawo tłuc swoją „żonę”, jeśli ta go zdradza. Heliogabal podobno uwielbiał być bity przez „męża”. Jadał wyszukane potrawy, np. pięty wielbłądów, słowicze i pawie języki, móżdżki ptaków, ryby doprawiał perłami. Kąpał się w wodzie z winem, olejkami, szafranem. Gdy przechadzał się, musiał mieć wokół różne kwiaty. Podczas uczt na salę wypuszczane były lwy i lamparty, którym wcześniej kazał wyrwać kły i pazury. Wypuszczał też w czasie biesiad jadowite węże.
- Infantylnych pomysłów miał bez liku, ale administracja za jego panowania działała sprawnie - twierdzi prof. Krawczuk. Młodzieniec czcił i propagował bóstwa orientalne, głównie Słońce, w sposób tak oficjalny, jak nigdy wcześniej Rzym tego nie doświadczył.
Heliogabal nie oszczędzał niemal nikogo. Zabić kazał nawet tych, którzy wynieśli go do władzy. Wyroki śmierci dotknęły wielu wyższych urzędników i dowódców. Ale chrześcijaństwu młody cesarz był przychylny. Nie może więc dziwić, że katakumby chrześcijańskie w Rzymie noszą jego imię. Musiał skończyć tragicznie, i tak skończył. Został zabity przez żołnierzy. Nowym cesarzem został Aleksander Sewer, którego Heliogabal usynowił, gdy sam miał niecałe 18 lat, a przybrany syn 12. Aleksander został imperatorem jako 14-latek.
Jan XII miał niespełna 18 lat, gdy został papieżem. Był rok 955. Nowy papież przyszedł na świat jako Oktawian, nieślubny syn Alberyka II, księcia Rzymu. To on, wbrew dekretom papieskim, wymusił, by Oktawian został za jego życia wybrany papieżem. Źródła współczesne tamtym wydarzeniom są zgodne. Mówią, że młody papież nie interesował się sprawami duchowymi, był za to rozmiłowany w prostackich przyjemnościach i rozwiązłym życiu. Jednak John Kelly, wybitny znawca dziejów papiestwa, zwraca uwagę, że mimo skandalicznego zachowania Jan XII był sprawnym administratorem, który umacniał... autorytet Stolicy Piotrowej. Zmarł na serce jako około 27-letni mężczyzna, a jego panowanie uchodzi za jedno z najbardziej rozpustnych w dziejach papiestwa.
Wizjoner
Otton III urodził się w 980 r. Jako trzylatek został królem Niemiec. Po przejęciu władzy walczył i o panowanie w Rzymie, i z Wieletami, w czym pomagał mu Bolesław Chrobry. W Rzymie doprowadził do tego, że papieżem został Gebert, jego nauczyciel, wybitny uczony, który przyjął imię Sylwestra II. Przez krótki czas para ta zaczęła wspólnie rządzić światem. Z jednej strony był młody, żarliwy, obdarzony wyobraźnią i śmiałą wizją cesarz, z drugiej najznakomitszy uczony swojej epoki. Otton III zarówno dla współczesnych, jak i dla dzisiejszych historyków stanowi zagadkę.
Urodzony z ojca Sasa i matki Bizantyjki, wychowywany w Italii, łączył w sobie tradycje kultury bizantyjskiej, rzymskiej i germańskiej. Choć Niemiec, to ukochał Rzym i marzył o przywróceniu mu rangi prawdziwej stolicy świata. Zarazem jednak śnił o odrodzeniu moralnym ludzkości w imię ideałów chrześcijańskich. Nazywał siebie „sługą Jezusa Chrystusa”. Prawie nikt jednak nie rozumiał młodocianego marzyciela. W 1000 r. cesarz i papież utworzyli arcybiskupstwo w Gnieźnie dla Polski. W 1002 r. umarł Otton. Sylwester przeżył go o rok.
Mądry król Jadwiga
Jadwiga, trzecia z kolei córka Ludwika Andegaweńskiego, króla Węgier i Polski oraz Elżbiety Bośniaczki, urodziła się pomiędzy 15 a 18 lutego 1374 r. Jako niespełna 5-letnia dziewczynka została wydana przez ojca za Wilhelma Habsburga, 8-latka (tzw. ślub na przyszłość). Zapewne ówczesnym zwyczajem położono ich obok siebie do łoża na kilkanaście dni.
Los sprawił jednak, że to 10-letnia Jadwiga została królem Polski. Nieco ponad rok później, prawdopodobnie w dniu 12. urodzin, została żoną Jagiełły. - Litwin miał według jednych historyków ok. 35 lat, zdaniem innych 24 lata. Ja przychylam się do tego, że był około 35-letnim nowożeńcem. Taka różnica wieku nie była wtedy niczym nadzwyczajnym - mówi dr Helena Kręt, znawczyni życia Jadwigi i Jagiełły.
Gdyby zaufać kronikarzom i iść za rozumowaniem historyków, to śmiało można powiedzieć, że Jadwiga była genialnym dzieckiem na tronie, które rozumiało, że ścisły sojusz polsko-litewski jest niezbędny obu krajom.
W Tatarach widziała sojusznika w obliczu zagrożenia ze strony Moskwy, a w odrodzeniu uniwersytetu w Krakowie dostrzegała czynnik niezbędny, by Polska i Litwa odrobiły zaległości intelektualne wobec Europy. Znała język francuski, węgierski, łacinę, niemiecki, włoski, trochę czeski i polski.
Iwan i Ludwik
Wielki książę moskiewski Iwan miał 3 lata, gdy jego ojciec Wasyl III śmiertelnie zachorował. Zadbał jednak o przyszłość pierworodnego. Wezwał przywódców największych rodów bojarskich i kazał im złożyć przysięgę wierności 3-latkowi. Gdy Iwan skończył 8 lat, zmarła nagle jego matka, prawdopodobnie otruta. Miał koszmarne dzieciństwo. Opiekunowie pojawiali się i znikali.
Iwan zaś zamknął się w sobie, ale też opanował do perfekcji sztukę ukrywania uczuć i planów. Jako 13-letni władca wydał potajemnie rozkaz uwięzienia Szujskiego, który był jego opiekunem. Wykonawcy polecenia trafnie odczytali prawdziwe intencje dorastającego władcy. Kilka dni później poinformowali go, że Szujski „umarł w drodze”. Nastolatek tylko pokiwał głową. Po ukończeniu 16 lat Iwan postanowił dać ostateczny dowód swej pełnoletności i oświadczył, że zamierza się ożenić. W przeddzień ślubu ponownie wszystkich zaskoczył. Ogłosił, że jako wnuk księżnej Zofii Paleolog z dynastii rządzącej niegdyś Bizancjum, przyjmuje tytuł cesarza. Pierwszy w dziejach Rosji car kazał się koronować w wieku 17 lat. Do historii przeszedł jako Iwan IV Groźny.
Kiedy zmarł król Francji Ludwik XIII, jego miejsce zajął liczący sobie 4 lata i 8 miesięcy Ludwik XIV. Matka, a za nią wszyscy dostojnicy, padli przed malcem na kolana i pozdrowili nowego pana i władcę. Mając 12 lat, Ludwik zaczął wykonywać królewskie obowiązki. Zaczął od objazdu państwa.
Gdy rok później wrócił do Paryża, zachowywał się jak władca: wzywał do siebie ministrów i zabierał głos na posiedzeniach gabinetu. Drażniły go niekończące się spory między politykami. 12 kwietnia 1656 r. w parlamencie nagle przerwał debaty i oświadczył, że kończy dyskusję. „Ależ Najjaśniejszy Panie, racja stanu, interes państwa…” - ze wszystkich stron rozległy się protesty. „Państwo to ja!” - uciął Król Słońce. Miał wtedy 17 lat. Umarł w 77. roku życia, pozostawiając tron 5-letniemu prawnukowi.
wlodzimierz.knap@dziennik.krakow.pl
