Kto musi zapłacić podatek od spadków i darowizn
Spadek lub darowizna to formy nieodpłatnego nabycia majątku bądź uprawnień. Niestety, mimo że za odziedziczony majątek nie płacimy, musimy jednak zapłacić podatek od jego wartości.
Na szczęście nie dotyczy to osób najbliższych zmarłego. Zmiany w prawie spadkowym wprowadzone w 2007 roku były dla spadkobierców korzystne i sprawiły, że obecnie większość osób z tego kręgu w ogóle nie płaci żadnego podatku od spadku.
Dokładniej: spadek po osobie, która zmarła w 2007 roku i później, jest wolny od podatku, o ile spadkobiercą jest osoba najbliższa zmarłego. To samo dotyczy również darowizn. Kogo jednak obejmuje pojęcie „osoby najbliższej”? Jest to osoba zaliczana do tzw. I grupy podatkowej: małżonek, zstępni, czyli dzieci lub wnuki, wstępni, czyli rodzice i dziadkowie, a także pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha. Zwolnienie z podatku nie dotyczy jednak całości I grupy podatkowej, gdyż nie obejmuje zięcia, synowej i teściów spadkodawcy.
Zasada ogólna jest taka, że wysokość podatku od spadków i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, czyli od stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. Od tego, do której grupy podatkowej zaliczony został spadkobierca, zależą wysokość stawek podatkowych i kwota wolna od podatku, a zatem w efekcie wysokość podatku. O grupie I już wspomnieliśmy, ale powtórzmy raz jeszcze, że większość należących do niej osób nie płaci podatku.
Grupa II obejmuje: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.
Pozostałe osoby mieszczą się w grupie III.
Przejdźmy teraz do sposobu obliczenia podatku od spadku i darowizny w zależności od grupy. Jest on dość skomplikowany. Podatek oblicza się mianowicie od nadwyżki podstawy opodatkowania, którą jest wartość spadku lub darowizny, ponad kwotę wolną od podatku. Wartość spadku lub darowizny wolna od podatku wynosi:
- 9.637 zł dla osoby z I grupy podatkowej,
- 7.276 zł dla osoby z II grupy podatkowej,
- 4.902 zł dla osoby z III grupy podatkowej.
Wysokość podatku oblicza się zatem od nadwyżki ponad te kwoty, według zamieszczonej skali.
PRZYKŁAD. Jeśli Katarzyna i Paweł zechcą podarować swojej córce Jadwidze oraz jej mężowi domek letniskowy, lepiej niech się od tego powstrzymają. W przeciwnym razie ich córka nie zapłaci wprawdzie podatku od darowizny, ale jej mąż, czyli zięć Katarzyny i Pawła – już tak, chyba że wartość przypadającej na niego części domku jest mniejsza niż 9.637 zł.
Kiedy trzeba zgłosić spadek, a kiedy nie jest to konieczne
Lepiej więc podarować domek wyłącznie córce. Córka mogłaby wtedy podarować połowę domu mężowi. Pamiętajmy jednak o notariuszu, którego trzeba będzie wtedy opłacić dwa razy, bo będą dwie darowizny.
Warto dodać, że sposób obliczania podatku od spadku dotyczy również wprowadzonego w 2011 roku zapisu windykacyjnego. Innymi słowy, rzeczy odziedziczone w drodze zapisu windykacyjnego podlegają podatkowi od spadków i darowizn na takich samych zasadach, jak zwykłe spadki i darowizny. To dobra wiadomość dla zapisobierców, bo oznacza, że jeśli należą do najbliższej rodziny, zostaną całkowicie zwolnieni od podatku.
Najbliżsi zmarłemu spadkobiercy lub zapisobiercy z I grupy, zwolnieni z podatku, muszą dopełnić pewnej formalności, o ile chcą być rzeczywiście zwolnieni. Mianowicie powinni zgłosić nabycie spadku (darowizny) właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, na specjalnym formularzu SD-Z2. Jeśli tego nie uczynią, zapłacą taki sam podatek, jak osoby z I grupy niezwolnione z podatku, czyli jak zięć, synowa i teściowie.
Zgłoszenie spadku lub darowizny przez osobę zwolnioną z podatku nie zawsze jest jednak konieczne. Obowiązek taki nie obejmuje przypadków, gdy:
- wartość spadku po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza 9.637 zł, czyli kwoty wolnej od podatku,
- nabycie spadku następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
UWAGA! Ten ostatni przypadek obejmuje darowizny nieruchomości, które musi spisać notariusz. Zatem w praktyce obdarowanie kogoś nieruchomością nie wymaga specjalnego zawiadomienia urzędu skarbowego.
Spadkobiercy, których nie objęło zwolnienie z podatku, a zatem zięć, synowa, teściowie oraz osoby z II i III grupy podatkowej, muszą złożyć zeznanie podatkowe, w którym określą podstawę opodatkowania. Składają je na formularzu SD-3 w ciągu miesiąca od powstania obowiązku podatkowego. Ważne jest to, że podstawa opodatkowania, czyli wartość nabytych rzeczy lub/i praw majątkowych (według cen rynkowych) może być zmniejszona o długi i ciężary, jakie poniósł spadkobierca. Mogą to być m.in. udokumentowane koszty leczenia i opieki nad spadkodawcą, koszty pogrzebu łącznie z nagrobkiem (o ile nie zostały pokryte np. z zasiłku pogrzebowego) i postępowania spadkowego, a także wypłaty z tytułu zachowku. Jest to szansa na zmniejszenie podatku, o ile zainteresowana osoba jest w stanie udowodnić (konieczne są faktury!), że faktycznie poniosła te ciężary.
Pamiętajmy, że spadkobierca nie wylicza samodzielnie swojej „daniny” – podaje jedynie wartość opodatkowania, a urząd skarbowy – po pierwsze – ocenia, czy ta wartość jest wiarygodna, a po drugie – wylicza należny państwu podatek. Co się stanie, gdy urząd uzna, że podstawa opodatkowania jest mało wiarygodna? Powoła biegłego, który dokona własnej oceny i jeśli okaże się, że różnica jest większa niż jedna trzecia, podatnik zostanie obciążony kosztami opinii biegłego.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz (w drodze darowizny), do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie pięcioletnim.
Dziedzicząc lub otrzymując z tytułu darowizny dom albo mieszkanie, można skorzystać z ulgi, która polega na wyłączeniu z podstawy opodatkowania budynku lub lokalu o powierzchni nie przekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej (przy większych płaci się podatek od nadwyżki), o ile spadkobierca (obdarowany) nie jest właścicielem innego budynku lub mieszkania, bądź przeniesie taką własność na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa albo gminy. Jeśli jest najemcą innego budynku lub lokalu, musi rozwiązać umowę najmu. Dodatkowym warunkiem przyznania ulgi jest zamieszkiwanie w odziedziczonym mieszkaniu przez co najmniej 5 lat.
W przypadku darowizny ulga ta przysługuje tylko osobom z I grupy podatkowej, w przypadku spadku – I i II grupy podatkowej. Taka ulga może też przypaść osobie z III grupy, o ile przez 2 lata opiekowała się przyszłym spadkodawcą.
