NAJWAŻNIEJSI POLSCY SZPIEDZY. Byli odważni, błyskotliwi i niebezpieczni.
100 najskuteczniejszych polskich szpiegów. Znajdziemy tu i wielkich polskich bohaterów, i postacie, które zapisały się w historii Polski czarnymi barwami. Wszystkich ich łączy tylko jedno - naprawdę znali się na szpiegowskiej robocie.
W naszym subiektywnym redakcyjnym rankingu polskich szpiegów liczy się przede wszystkim skuteczność jego bohaterów - agentów (wcale niekoniecznie pracujących na rzecz naszego kraju), oficerów wywiadu czy informatorów tajnych służb. Przez skuteczność rozumiemy przede wszystkim wpływ na bieg historii. Najwyżej więc stawiamy tu takie osiągnięcia wywiadowcze, które realnie przyczyniły się do zmiany układu tych konwencjonalnych sił, mierzonych rycerskimi chorągwiami, dywizjami czy liczbą rakiet. Właśnie to sprawia, że Ryszard Kukliński jest tu na pierwszym miejscu - choć z pewnością Krystyna Skarbek czy Jerzy Sosnowski znali się o wiele lepiej od niego na zaawansowanych metodach szpiegowskiej roboty, jednak to informacje pozyskane przez niego przyczyniły się do przechylenia szali zwycięstwa w całej zimnej wojnie. Z podobnych powodów bardzo wysokie miejsca dostały się np. kryptologom, którzy złamali Enigmę, czy radiowywiadowcom, którzy przechwycili sowieckie depesze w 1920 r.
1. Ryszard Kukliński
Pułkownik uważany za jednego z najzdolniejszych oficerów swego pokolenia w armii PRL. Od lat 60. w służbie w Sztabie Generalnym LWP, zyskiwał stopniowo dostęp do coraz poważniejszych tajemnic Układu Warszawskiego. Od 1970 r. regularnie współpracował z CIA - przekazując Amerykanom niezliczone sekrety armii bloku wschodniego - łącznie z planami operacyjnymi III wojny światowej, rozmieszczeniem schronów atomowych dla najwyższego dowództwa UW, informacjami o dyslokacji broni atomowej itp. Kukliński pracował dla CIA przez 11 lat. W 1981 r., gdy kontrwywiad PRL był już na jego tropie, został w dramatycznych okolicznościach ewakuowany z Polski przez agentów CIA. W Stanach Zjednoczonych dożył 74 lat. Zmarł w roku 2004. W PRL w zaocznym tajnym procesie skazano go na degradację i karę śmierci. Wyrok uchylono w 1995 r., rok później Kuklińskiemu przywrócono stopień pułkownika. W roku 2016 Kuklińskiemu został pośmiertnie nadany stopień generalski.
2. Józef Piłsudski
Twórca niepodległego polskiego państwa samodzielnie tworzył rozległe struktury wywiadowcze jeszcze jako członek kierownictwa PPS. Podejmował też gry z wywiadami mocarstw. Był m.in. regularnym współpracownikiem wywiadu austro-węgierskiego, utrzymywał intensywne kontakty z wywiadami japońskim i niemieckim. Pozwalało mu to na budowę zaufania po stronie austro-węgierskiej i niemieckiej, bez tego nie byłoby możliwe niemal legalne funkcjonowanie polskich struktur paramilitarnych w zaborze austriackim, a następnie powstanie Legionów Polskich. Pozwala to stwierdzić, że jego współpraca z wywiadami mocarstw bezpośrednio przyczyniła się do odzyskania przez Polskę niepodległości. Z całą pewnością natomiast Piłsudski nie wchodził w żadne układy z rosyjską ochraną.
3. Witold Pilecki
Podjął jedno z najbardziej niezwykłych i niebezpiecznych wyzwań wywiadowczych w dziejach świata. W 1940 r. celowo i w pełni świadomie dał się ująć Niemcom w łapance - po to, by następnie trafić do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Tam rozpoczął budowę struktur obozowej konspiracji, jednocześnie regularnie przekazywał Armii Krajowej raporty o obozowych realiach i przygotowaniach do Holokaustu. W 1943 r. uciekł z Auschwitz i opracował słynne raporty o Holokauście będące dla Zachodu jednym z pierwszych świadectw Zagłady.
4. Kazimierz Leski
Oficer wywiadu „Muszkieterów”, a następnie Armii Krajowej. Działał w przebraniu m.in. niemieckich generałów - jako „generał wojsk technicznych Julius von Hallman”. Wykradł Niemcom plany ważnego odcinka Wału Atlantyckiego. Stworzył także system kurierski na zachodzie Europy.
5. Krystyna Skarbek
Churchill nazywał ją „swoją ulubioną agentką”. Słynąca z urody Skarbek do dziś pozostaje najbardziej znaną na świecie postacią wśród wszystkich polskich szpiegów - i jedną z najsłynniejszych i najpiękniejszych kobiet agentek. Zbierała informacje m.in. o planowanej przez Niemców inwazji na Związek Sowiecki, pośredniczyła w kontaktach Brytyjczyków z polskim i francuskim ruchem oporu. Była pierwowzorem postaci Vesper w serii Iana Fleminga o Jamesie Bondzie.
6. Marian Rejewski
Nie był agentem wywiadu, tylko wybitnym kryptologiem. Razem z Henrykiem Zygalskim i Jerzym Różyckim z legendarnego Biura Szyfrów zdołał złamać kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Dzięki temu alianci mogli - z krótkimi przerwami - odczytywać treść najtajniejszych niemieckich depesz aż do końca II wojny światowej. Historycy szacują, że dokonania Rejewskiego, Zygalskiego i Różyckiego - a raczej pozyskane za ich sprawą informacje - mogły skrócić II wojnę światową nawet o trzy lata! To oznaczałoby, że polscy kryptolodzy przyczynili się do ocalenia życia od 20 do 30 mln ludzi.
7. Jerzy Sosnowski
Prawdopodobnie jeden z najskuteczniejszych szpiegów przedwojennej „Dwójki”. Działał w Berlinie pod przykrywką arystokraty - utracjusza, miłośnika wyścigów konnych i pięknych kobiet. To ostatnie było zresztą prawdą. Sosnowski romansował ze swoimi informatorkami na potęgę, jednocześnie jednak stworzył wyjątkowo efektywną siatkę wywiadowczą - w roku 1929 i 1930 zdobył m.in. plany operacyjne ewentualnej wojny Niemiec z Polską. W 1934 r. wpadł. Niemcy skazali go na dożywocie, jednak po dwóch latach trafił do Polski w ramach wymiany szpiegów. Niestety II RP nie przywitała go stosownie do zasług. Na skutek wewnętrznych intryg w „Dwójce” i Sztabie Generalnym trafił do więzienia - skazano go na 15 lat za „zdradę na rzecz Niemiec”.
8. Jan Kowalewski
Kryptolog, który przyczynił się do zwycięstwa Polski w wojnie z bolszewikami, być może na równi z Józefem Piłsudskim. To on złamał sowieckie szyfry i to dzięki niemu w 1920 r. polski radiowywiad mógł regularnie odczytywać meldunki i rozkazy Armii Czerwonej. To właśnie sprawiło, że Polacy mogli wręcz wyprzedzać ruchy przeciwnika i bez ustanku go zaskakiwać.
9. Jan Żychoń
Szef rezydentury „Dwójki” m.in. w Gdańsku i Bydgoszczy, który przewerbował wielu agentów Abwehry i niemieckich urzędników, opracował też system przechwytywania informacji z
niemieckich wagonów pocztowych jadących tranzytem przez Polskę. Słynął z niekonwencjonalnych, niekiedy brutalnych metod, potrafił np. porwać opornego kandydata do werbunku. Doceniając zasługi Żychonia, pamiętajmy o tym, że na jego życiorysie pozostaje skaza. To on we wrześniu 1939 r. nie dopilnował zniszczenia archiwów polskiego wywiadu. Niestety wpadły one w ręce Niemców.
10. Stefan Witkowski
Założyciel organizacji „Muszkieterzy” - jednej z pierwszych konspiracyjnych siatek wywiadowczych polskiego podziemia. „Muszkieterzy” działali już w listopadzie 1939 r. Stworzyli regularne linie kurierskie, nawiązali kontakty zarówno z rządem na uchodźstwie, jak i np. z marszałkiem Rydzem-Śmigłym (uczestniczyli w jego potajemnym powrocie do Polski w 1941 r.). „Muszkieterzy” podjęli też kontrowersyjną do dziś grę wywiadowczą z Niemcami, dostarczali Abwehrze m.in. informacje o działaniach Sowietów. Część historyków uważa, że podjęli też działania na rzecz dalej idącej współpracy z Niemcami. Podobnego zdania był wywiad AK. Choć „Muszkieterzy” zostali scaleni z AK w 1941 r., Stefan Witkowski został zlikwidowany w 1942 r. z wyroku podziemnego sądu.
11. Bernard Drzyzga
Dowódca oddziału „Zagra-Lin” - jednej z najciekawszych struktur wywiadowczo--dywersyjnych w Armii Krajowej. „Zagra-Lin” działał na terenie III Rzeszy, poza przedwojennymi granicami Polski.
Żołnierze Drzyzgi dokonali m.in. udanych zamachów bombowych w Berlinie (dwukrotnie: na stacji S-Bahn - zginęło około 30-40 Niemców, następnie na dworcu kolejowym Friedrichstrasse - tu zginęło około 10 Niemców) i we Wrocławiu, na Dworcu Głównym - celem był pociąg z urlopowanymi żołnierzami Wehrmachtu, zginęło ich 4 lub 5. Udało im się też wysadzić pełną gestapowców i esesmanów restaurację w Rydze - liczba ofiar jest nieznana, według niektórych przekazów sięgnęła setki. „Zagra-Lin” dysponował rozbudowaną siatką agentów, dywersantów i informatorów działających w różnych regionach III Rzeszy. Zamachy i akcje dywersyjne na zdałoby się bezpiecznym dla Niemców terenie budziły panikę wśród niemieckich cywili i żołnierzy.
12. Bruno Grajek
Oficer przedwojennej „Dwójki”, który w 1936 r. objął rezydenturę polskiego wywiadu w konsulacie we Wrocławiu - zwanym w III Rzeszy miastem Führera, ze względu na rekordowy poziom poparcia dla Adolfa Hitlera i NSDAP. Bruno Grajek, działając na tym niezwykle trudnym terenie, zbudował bardzo efektywną siatkę wywiadowczą pod kryptonimem „Adrian”, która działała bez wpadki aż do wybuchu wojny. Latem 1939 r. Grajek odnotował największy sukces - z pomocą zwerbowanego kolejarza udało mu się zidentyfikować i policzyć niemieckie jednostki koncentrowane na Śląsku do ataku na Polskę.
13. Roman Czerniawski
Od 1940 r. działał we Francji jako agent polskiego wywiadu. Tam też w 1941 r. (po wpadce, by ratować swoich ludzi i własne życie) nawiązał współpracę z Abwehrą. Zameldował o tym polskim przełożonym. Od tego momentu stał się jednym z najsłynniejszych podwójnych agentów II wojny światowej. Przesyłane przez niego Niemcom meldunki - preparowane przez alianckie wywiady - były uważane za wyjątkowo cenne, część z nich odczytywano samemu Hitlerowi. Właśnie w ten sposób udało się zmylić Niemców przed lądowaniem w Normandii - meldunki Czerniawskiego konsekwentnie wskazywały Niemcom zupełnie inny rejon inwazji.
14. Elżbieta Zawacka
Była jedyną cichociemną w historii, a wiele lat później drugą Polką awansowaną do stopnia generalskiego. Od 1941 r. służyła jako kurierka polskiego podziemia - wielokrotnie przemierzając całą Europę z informacjami najwyższej wagi. W 1943 r. dotarła do Londynu z wyjątkowo ważną misją -
poprawy łączności między Londynem a KG AK w Warszawie. Oprócz tego przedstawiła tam memoriał gen. Roweckiego na temat regulacji prawnych dotyczących służby kobiet w WP. Do okupowanego kraju powróciła na spadochronie - jako jedyna z 15 kobiet kandydatek na cichociemne ukończyła kurs. Działała w pełnej konspiracji do końca wojny, brała udział m.in. w powstaniu warszawskim. Armia Krajowa znała ją pod pseudonimem „Zo”. „Nawet w konspiracji, gdzie panuje anonimowość, »Zo« stała się postacią legendarną” - pisał o niej Jan Nowak-Jeziorański.
15. Mieczysław Słowikowski
Przedwojenny oficer „Dwójki”, który już podczas wojny otrzymał misję stworzenia siatki wywiadowczej w Algierii - a następnie w innych rejonach Afryki Północnej. Ostatecznie siatka Słowikowskiego liczyła... kilka tysięcy ludzi na całym południowym wybrzeżu Morza Śródziemnego. Jako przykrywkę dla swojej działalności Słowikowski założył fabrykę płatków owsianych - żeby było zabawniej, doskonale prosperującą. Ale w tej działalności nie chodziło o żarty. Siatka Słowikowskiego zebrała nieprawdopodobnie szczegółowe dane przed lądowaniem Aliantów w Afryce Północno-Zachodniej. W oparciu o nie udało się przygotować plan ostatecznej rozprawy z niemieckim Afrika Korps.
16. Stanisław Jeute
Zastępca dowódcy wywiadu Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy, koordynował działanie jej siatek na terenie okupowanej Polski, a także III Rzeszy. Ludzie Jeutego między innymi namierzyli tajny ośrodek badań nad pociskami rakietowymi w Peenemünde na Pomorzu Zachodnim i odnaleźli poligon na Podlasiu, gdzie wystrzeliwano próbnie rakiety V2. Jeute stale współpracował z wywiadem dalekosiężnym ZWZ - kryptonim „Stragan”. W 1942 r. został pojmany przez Niemców. Przewieziono go do Berlina i poddano wyjątkowo brutalnemu śledztwu - mimo tortur nikogo jednak nie wydał ani nie wyjawił jakichkolwiek istotnych informacji. W 1943 r. sąd w Berlinie (na podstawie niemieckiego prawa karnego) skazał go na śmierć. 2 lutego 1943 r. Jeute został albo ścięty toporem, albo zgilotynowany.
17. Zofia Rapp-Kochańska
Wywiadowczyni Armii Krajowej działająca głównie na terenie III Rzeszy. To właśnie ona odkryła lokalizację norweskiego fiordu, w którym Niemcy ukryli największy skarb swojej floty - pancernik „Tirpitz”. Na podstawie informacji od Rapp--Kochańskiej RAF zniszczył potężny niemiecki okręt w serii precyzyjnych bombardowań. Podobny los spotkał również fabrykę akumulatorów dla łodzi podwodnych w Hamburgu - tu również Rapp-Kochańska pozyskała informację o jej lokalizacji. Aresztowana w ósmym miesiącu ciąży przez Gestapo we Lwowie, zdołała uciec. Jej męża i ojca jej dziecka Niemcy rozstrzelali w 1944 r. Zofia Rapp-Kochańska brała udział w powstaniu warszawskim. Po II wojnie światowej wyszła za kpt. Zbigniewa Ścibor-Rylskiego.
18. Jan Rzepecki
Szef Biura Informacji i Propagandy KG AK nie był oficerem wywiadu w klasycznym rozumieniu tego pojęcia. Był za to jednym z prekursorów współczesnej wojny informacyjnej. Do zadań Rzepeckiego i jego ludzi należało m.in. prowadzenie wojny psychologicznej z Niemcami, oddziaływanie na morale żołnierzy AK i polskich cywili, dokumentowanie działań okupanta niemieckiego oraz prowadzenie polityki informacyjnej londyńskiego rządu na terenie kraju. BIP wydawało kilka podziemnych czasopism, najsłynniejsze to „Biuletyn Informacyjny”, podczas powstania warszawskiego prowadziło zaś pięć rozgłośni radiowych, w tym słynne „Błyskawicę” i „Burzę”.
19. Halina Szymańska
Piękna, wykształcona, pochodząca ze świetnej rodziny, była żoną gen. Antoniego Szymańskiego - attaché wojskowego Polski w Berlinie. Po wybuchu wojny nawiązała kontakt z szefem Abwehry admirałem Wilhelmem Canarisem. Osiadła w Bernie. Tam odnalazła siatkę polskiego wywiadu kierowaną przez kpt. Szczęsnego Chojnackiego i powiadomiła go o współpracy z Canarisem. Od tej chwili była regularną łączniczką między Canarisem a wywiadami polskim i brytyjskim. Przekazywała aliantom między innymi informacje ze sztabu generalnego Wehrmachtu oraz szczegółowe dane na temat funkcjonowania struktur państwowych III Rzeszy.
20. Jerzy Franciszek Kulczycki
Słynny wywiadowca i kurier sprzymierzonych armii pod Wiedniem. W przebraniu tureckiego żołnierza przekradł się z oblężonego miasta przez obóz armii Kara Mustafy i
zdołał skomunikować z księciem lotaryńskim Karolem Leopoldem dowodzącym skromnymi jeszcze siłami grupującymi się do przerwania oblężenia. Karol przekazał mu informację o nadchodzącej odsieczy Jana III Sobieskiego (co odwiodło wiedeńczyków od poddania miasta), z kolei Kulczycki podał mnóstwo danych o liczbie i uzbrojeniu Turków. Po zwycięstwie Kulczycki pozostał w Wiedniu, dostał zresztą 1000 dukatów nagrody od miejskich rajców za swój niezwykle odważny wyczyn. Otworzył tam pierwszą w historii miasta kawiarnię - Dom Pod Błękitną Butelką.
21. Michał Czajkowski aka Sadyk Pasza
Syn podkomorzego żytomierskiego od 1841 r. w Konstantynopolu - jako szef Agencji Głównej Misji Wschodniej Hotelu Lambert - neutralizował rosyjskie wpływy w Turcji. Dziewięć lat później przeszedł na służbę sułtana i na islam. Jako Mehmed Sadyk Effendi działał dla sprawy polskiej, ale pod wpływem drugiej żony, Greczynki, przeszedł na prawosławie i zaczął nawoływać do pojednania z Rosją.
22. Jerzy Iwanow-Szajnowicz
Syn Rosjanina i Polki dorastał w Salonikach. To tam poliglota i utalentowany pływak w 1940 r. rozpoczął współpracę z polską misją wojskową, skąd przejął go brytyjski wywiad. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich w zakładach Malziniotti w Atenach. Dzięki umiejętnościom pływackim osobiście minował i niszczył niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie. Trzy razy wpadł w ręce Gestapo, dwa razy z nich się wyrwał.
23. Jan Karski
Kurier i emisariusz władz Polskiego Państwa Podziemnego w stopniu porucznika. Dwukrotnie przedostał się do getta warszawskiego, a następnie, w przebraniu strażnika ukraińskiego, wszedł na teren obozu, z którego Niemcy transportowali Żydów na śmierć. Początkowo zidentyfikował to miejsce jako obóz zagłady w Bełżcu - później okazało się, że widział obóz tranzytowy w Izbicy. To, co widział, stało się podstawą do powstania słynnego raportu Karskiego o Holokauście.
24. Bartłomiej z Boreszewa i Staszko z Bolumina
Polscy szpiedzy króla Jagiełły działali w otoczeniu Ulricha von Jungingena. Ten drugi był osobistym pokojowcem mistrza krzyżackiego, który wysłał go w lipcu 1409 r. do Polski z zadaniami tajnych misji, nie wiedząc, że działa on dla Jagiełły.
25. Kazimierz Moczarski
Szef Biura Informacji i Propagandy ZWZ-AK. Uczestniczył w kilku akcjach bojowych, ale kluczowa w jego przypadku była wojna informacyjna, którą wypowiedział okupantom. W trakcie powstania warszawskiego kierował działalnością stacji informacyjno-radiowej, redagował dziennik AK „Wiadomości Powstańcze”, a od kwietnia 1945 r. był szefem Biura Informacji i Propagandy.
26. Benedykt Polak
Franciszkanin, Polak, który z misją od papieża Innocentego IV wyruszył do wielkiego chana. Misja miała odwieść Mongołów od najazdów na Europę i przekonać ich do chrześcijaństwa. Nie osiągnęła celów, ale za to Benedykt zostawił opis swojej wyprawy na kraniec świata.
27. Klementyna Mańkowska
Arystokratka, która w czasie II wojny światowej pracowała dla jednaj z najbardziej tajemniczych organizacji polskiego podziemia - dla „Muszkieterów”. Piękna, błyskotliwa i odważna - formalnie agentka Abwehry - działając dla aliantów, zdobywała informacje wojskowe, wzory dokumentów, przewoziła raporty wywiadowcze.
28. Sergiusz Piasecki
Pisarz, awanturnik, fałszerz czeków i producent pornografii sam zgłosił się do pracy w wywiadzie - świetnie znał rosyjski i białoruski, co pozwoliło mu pracować na tzw. odcinku wschodnim. W czasie II wojny światowej pracował dla ZWZ-AK. 13 czerwca 1943 r. włamał się do ochranianego przez Gestapo urzędu. Wśród wykradzionych papierów było archiwum dokumentujące zbrodnię katyńską.
29. Halina Szwarc
Na polecenie dowództwa ZWZ Okręg Łódzki wpisała się na listę volksdeutschów, zmieniła środowisko i rozpoczęła pracę wywiadowczą. Działała m.in. w Wiedniu, Hamburgu, Berlinie i Monachium. Ustalenie przez nią położenia obiektów wojskowych w Hamburgu umożliwiło ich zbombardowanie. Pracując w berlińskim Archiwum Medycyny Wojskowej, zdobywała przekazywane aliantom informacje, pozwalające ustalić rozmieszczenie oddziałów niemieckich na froncie wschodnim.
30. Stanisław Gano
Podczas I wojny światowej był oficerem saperów w armii rosyjskiej, następnie w 4. Dywizji Strzelców Polskich, po odzyskaniu niepodległości w 2. Dywizji Piechoty Legionów. W czasie II wojny światowej był najpierw zastępcą szefa, a potem szefem Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza. Uważany jest za jednego z autorów sukcesów tej służby. W 1945 r. przekazał Brytyjczykom w depozyt, na ich żądanie, akta wywiadowcze II Oddziału Sztabu Naczelnego Wodza. Bez kartoteki agentów, którą płk Gano kazał spalić, by nie weszła w posiadanie Sowietów.
31. Teresa Łubieńska
Współpracowała z organizacją „Muszkieterzy” - jej mieszkanie w Warszawie było ich pierwszą kwaterą, kiedy zajmowali się legalizacją pobytu żołnierzy uciekających z niewoli. Pomogli m.in. gen. Stefanowi Roweckiemu. Aresztowana w 1942 r., przeżyła dzięki interwencji szwedzkiego Czerwonego Krzyża. Zginęła w Londynie w 1957 r. - zasztyletowana na ulicy.
32. Świętosława
Siostra Bolesława Chrobrego, która stała się jego kartą przetargową w budowaniu wpływów w basenie Morza Bałtyckiego. Skandynawowie nazywają ją Sygrydą. Była królową Szwecji i Danii.
33. Benita von Falkenhayn
Niemiecka arystokratka, żona konstruktora silników lotniczych i agentka polskiego wywiadu. Zwerbował ją Jerzy Sosnowski. Wpadła w 1934 r. W pokazowym procesie skazana na karę śmierci. Przeciwko zgilotynowaniu Benity von Falkenhayn protestowano w całej Europie, oburzając się na barbarzyński wyrok. Sosnowski ocalał - wymieniono go wraz z innymi polskimi agentami na grupę niemieckich szpiegów działających w Polsce.
34. Kazimierz Iranek-Osmecki
Od czerwca 1940 r. kierownik referatu informacyjno-wywiadowczego w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza - był emisariuszem między gen. Sikorskim a gen. Roweckim. Od kwietnia 1943 r. działał w kraju. W styczniu 1944 r. został szefem Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK. Jego raport, mogący zmienić decyzję o wybuchu powstania warszawskiego, nie dotarł na naradę dowództwa. Rozkaz podjęto, opierając się na niezweryfikowanym meldunku płk. Antoniego Chruściela, który informował o natarciu Armii Czerwonej na Pradze.
35. Jan Potocki
Pisarz, autor „Rękopisu znalezionego w Saragossie”, pierwszy Polak, który wzbił się w powietrze - w balonie w 1790 r. w Warszawie. Po upadku królestwa polskiego znalazł posadę na dworze cara Aleksandra I i to z jego polecenia w 1805 r. został wysłany z poselstwem do Chin. Poselstwo liczyło sobie - bagatela - 240 osób. W październiku 1805 r. ta liczna grupa dotarła do Kiachty przy granicy z chińską Mongolią. I czekała dwa miesiące na zgodę władz chińskich, obawiających się szpiegostwa ze strony tak licznej misji...
36. Ignacy Chmieleński
W czasie studiów w Kijowie poznał rosyjskich radykałów, nic więc dziwnego, że po powrocie do Warszawy w 1861 r. związał się z lewym skrzydłem organizacji czerwonych. W 1862 r. był inicjatorem przeprowadzenia zamachu na namiestnika wielkiego księcia Konstantego. Zorganizował Oddział V Żandarmerii Narodowej, tzw. sztyletników, który terroryzował rosyjskie władze okupacyjne. 19 września 1863 r. został szefem Rządu Narodowego i naczelnikiem wojskowym miasta stołecznego Warszawy. Tego też dnia przeprowadził zamach na namiestnika Fiodora Berga.
37. Ignacy Matuszewski
Był pesymistą - uważał, że Polska nie ma szans, jeśli zaatakują ją Niemcy, a wojna będzie trwała krótko. Bardzo krytyczny wobec polityki Józefa Becka, związany z sanacyjną prawicą, kierownik Ministerstwa Skarbu, w 1939 r. zorganizował ewakuację 75 ton złota Banku Polskiego (którą osobiście przeprowadził m.in. z żoną, mistrzynią olimpijską Haliną Konopacką) poprzez Rumunię, Turcję i Syrię do Francji - gdzie przekazał je rządowi Rzeczypospolitej. Sikorski odsunął go od służby państwowej. Zmarł nagle w 1946 r. w Ameryce.
38. Stefan Mazurkiewicz
Wybitny matematyk związany z tzw. warszawską szkołą matematyczną. I kryptolog współpracujący z Biurem Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego od czasu wojny polsko-bolszewickiej.
39. Michał Rybikowski
Oficer wywiadu polskiego działający w Wolnym Mieście Gdańsku, Królewcu i Kownie - od 1941 r. tworzył siatkę szpiegowską pod przykrywką pracownika japońskiej ambasady w Sztokholmie - płk, a później gen. Makoto Onodery. Himmler nazwał go „najniebezpieczniejszym funkcjonariuszem polskiego wywiadu”.
40. Władysława Maciesza
Była członkinią Oddziału Wywiadowczego 1. pułku Legionów, gdzie kierowała referatem łączności i osobiście prowadziła działalność kurierską. Współorganizowała struktury Polskiej Organizacji Wojskowej we Lwowie i w Kijowie. Senator II RP, po wybuchu wojny znów kurierka - przy jej udziale wysłano do Londynu raport w sprawie fabryki rakiet V1 i V2 w Peenemünde.
41. Paulina Tyszewska
Mieszkanka Sopotu - od 1935 r. pracowała na terenie Wolnego Miasta Gdańska dla polskiego wywiadu jako agent 1216. Aresztowana 12 grudnia 1939 r. - Gestapo znalazło akta bydgoskiej ekspozytury polskiego wywiadu. Zgilotynowana w 1941 r. Berlinie w Moabicie.
42. Mieczysław Dukalski
Przed wybuchem II wojny światowej był oficerem wychowawcą w Szkole Morskiej w Gdyni. Aresztowany po zajęciu miasta przez Niemców, zwolniony wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił w szeregi Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy. Kilkukrotny uciekinier z obozów koncentracyjnych, po wojnie dołączył do Brygady Świętokrzyskiej NSZ w Niemczech.
43. Stefan Dembiński
Szef kontrwywiadu „Muszkieterów”, w konspiracji od 1940 r. Uczestnik rozmów, które doprowadziły do przejścia części członków organizacji w szeregi Armii Krajowej. W powstaniu uratował życie wielu ludziom dzięki dobrej znajomości niemieckiego.
44. Emanuel Szafarczyk
Członek Warszawskiej Organizacji Miejskiej, naczelnik działającej przy Rządzie Narodowym Straży Zbrojnej - warszawskich żandarmów sztyletników. Organizator zamachów na Aleksandra Wielopolskiego i Fiodora Fiodorowicza Trepowa. Wy-rokiem Audytoriatu Polowego 23 stycznia 1865 r. skazany na karę śmierci. Powieszono go 17 lutego na stokach Cytadeli Warszawskiej w ostatniej publicznej egzekucji powstańców.
45. Aleksander Myszkowski
Legionista, w 1920 r. był attaché wojskowym przy Poselstwie Polskim w Rydze, a więc przed podpisaniem traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką. W 1939 r. trafił do niewoli w czasie bitwy pod Bzurą.
46. Anna Louise Mogensen
Urodzona w Polsce Dunka w czasie wojny działała w ruchu oporu, w ramach Holger Danske oraz organizacji o kryptonimie „Felicja”. 31 grudnia 1944 r. wyszła za mąż za oficera AK porucznika Lucjana Masłochę. 3 stycznia 1945 r. Gestapo otoczyło ich willę, w której była radiostacja. Oboje zginęli, broniąc się przed Niemcami.
47. Jerzy Ferek-Błeszyński
Socjalista, działacz konspiracyjnej POW, w czasie wojny z bolszewikami od maja 1920 r. szef sekcji w Oddziale III Naczelnego Dowództwa. W latach 1928-1936 attaché wojskowy w Belgii i Francji z siedzibą w Paryżu, a po powrocie do kraju w styczniu 1936 r. wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego.
48. Stanisław Wojciechowski
Drugi prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i syn styczniowego powstańca, już jako student działał w antyrosyjskich organizacjach niepodległościowych i oczywiście konspirował, m.in. gromadząc broń dla bojowców czy drukując nielegalne gazety, choćby w Wilnie. W 1891 r. za udział w jednej z demonstracji niepodległościowych trafił do więzienia. Był m.in. uczestnikiem zjazdu założycielskiego Polskiej Partii Socjalistycznej w Paryżu w 1892 r.
49. Walery Sławek
Trzykrotny premier Polski, członek Organizacji Bojowej PPS, który nie uważał siebie za socjalistę, jeden z najbliższych współpracowników Piłsudskiego. Uczestnik zamachów m.in. w 1906 r. na pociąg pancerny koło Milanówka.
50. Szczęsny Chojnacki
Działając pod przykrywką zastępcy konsula polskiego w Bernie, stworzył sieć, która poprzez kontakty z agentem w sztabie Hitlera dostarczyła informacje pozwalające sporządzić szczegółowy plan zakładów w Peenemünde na wyspie Uznam, gdzie powstawały rakiety V1 i V2.
51. Marian Zacharski
Dla jednych najlepszy polski szpieg PRL, dla innych mitoman. Zdobył dokumentację amerykańskich systemów przechwytywania celów i naprowadzania na nie rakiet. Aresztowany w 1981 r., został wymieniony na moście Glienicke w Berlinie w głośnej operacji wymiany agentów. Za Zacharskiego Polska wydała pięciu więźniów skazanych na kary wieloletniego więzienia za prowadzenie działalności wywiadowczej na rzecz Stanów Zjednoczonych. Byli nimi: światowej sławy szermierz i oficer Wojska Polskiego Jerzy Pawłowski, Leszek Chróst, Bogdan Walewski oraz tandem Norbert Adamaschek i Jacek Jurzak. Po zmianach ustrojowych Zacharski przeszedł do UOP. To on miał zebrać dowody świadczące o agenturalności premiera Józefa Oleksego.
52. Marian Drobik
Szef wywiadu i kontrwywiadu Komendy Głównej ZWZ. Brał udział m.in. w zdobyciu dokumentacji rakiet V2. Twórca systemu przekazywania aliantom informacji z frontu wschodniego. Opracował dwa raporty dotyczące zagrożenia okupacją Polski przez Sowietów - po wojnie.
53. Antoni Kocjan
Konstruktor szybowców i jeden z członków „Muszkieterów”. Na podstawie fałszywych dokumentów zamawiał części do broni w niemieckich warsztatach. W podziemiach jego warsztatów szybowcowych - w rejonie skrzyżowania ul. Wawelskiej i al. Niepodległości - działała drukarnia W-4 Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych, wykryta przez Niemców 1 czerwca 1944 r. Wniósł duży wkład w rozpoznanie niemieckiego ośrodka badań rakietowych w Peenemünde oraz rozpracowanie wywiadowcze pocisków rakietowych V2. Części V2 i własne analizy miał dostarczyć do Londynu w ramach operacji „Most III”. Wpadł z żoną przypadkiem, aresztowany 2 czerwca 1944 r. Został zamordowany 13 sierpnia wraz z grupą ostatnich więźniów Pawiaka.
54. Leopold Trepper
Twórca i organizator tzw. Czerwonej Orkiestry, siatki agentów działających w okupowanej Francji i Belgii, a zbierającej informacje dla sowieckiego wywiadu. Trepper działalność wywiadowczą zaczął przed wojną - dla Rosjan pracował co najmniej od 1930 r. Od 1939 r. zbierał informacje dotyczące planowanego ataku Niemiec na Związek Radziecki. W lutym 1941 r. Trepper uzyskał informacje, że nastąpi on 15 maja. I pojechał do Vichy, by przekazać ją attaché wojskowemu Iwanowi Susłoparowowi. Do ataku jednak nie doszło - powodem były działania wojsk niemieckich na Bałkanach. Trepper przeżył wojnę, dotarł do Moskwy, ale spędził 10 lat w więzieniu stalinowskim. Po wyjściu przeprowadził się do Polski, gdzie mieszkali jego żona i synowie. Został przewodniczącym Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów. Po 1968 r. pięć lat czekał na zgodę na wyjazd do Izraela.
55. Renate von Natzmer
Pracownica Wydziału VI Inspekcji Ministerstwa Reichswehry w okresie Republiki Weimarskiej oraz w początkach III Rzeszy zwerbowana przez Jerzego Sosnowskiego do pracy na rzecz polskiego wywiadu. Dzięki dokumentom, które od niej uzyskano, poznano szczegóły współpracy Niemiec ze Związkiem Radzieckim. Po rozbiciu siatki skazana na karę śmierci i zgilotynowana w 1935 r.
56. Wincenty Mischke
Przedwojenny oficer, który karierę wywrotową zaczął od zorganizowania strajku szkolnego w 1906 r. w zaborze pruskim, w Wielkopolsce. W czasie okupacji członek „Muszkieterów”, zajmował się organizacją, a potem wywiadem na Generalne Gubernatorstwo i Niemcy. Po powstaniu ZWZ nawiązał kontakt z gen. Roweckim i dostał od niego rozkaz podporządkowania „Muszkieterów” pod rozkazy ZWZ.
57. Karol Englisch
Prawnik, taternik, w okresie międzywojennym w Wiedniu, gdzie mieszkał, działał na rzecz polskiego wywiadu. W czasie wojny w strukturach sieci wywiadu dalekiego zasięgu Komendy Głównej AK. Aresztowany w 1943 r., zamordowany w więzieniu w 1945 r., tuż przed wyzwoleniem Stein an der Donau, gdzie siedział.
58. Michał Bajer
Hallerczyk, wrócił w 1919 r. do kraju jako zastępca szefa sztabu I korpusu armii gen. Józefa Hallera. Od grudnia 1922 r. kierownik Departamentu Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Od 17 marca do 1 lipca 1923 r. komendant główny Policji Państwowej. Od sierpnia 1923 r. do czerwca 1926 r. był szefem Oddziału II Sztabu Generalnego WP. Zwolniono go z „Dwójki”, czyli wywiadu, bo w czasie zamachu majowego poparł legalnie wybrane władze, a nie piłsudczyków.
59. Tadeusz Pełczyński
Był m.in. zastępcą komendanta głównego AK. Dowodził akcjami sabotażowymi przeprowadzanymi przez oddziały Kedywu. 21 lipca 1944 r. razem z gen. Okulickim wystąpił z wnioskiem do gen. Komorowskiego, by wywołać w Warszawie powstanie. 31 lipca na spotkaniu KG AK nalegał na pilne rozpoczęcie powstania, przekazując błędne informacje, że Armia Czerwona atakuje Pragę i przekroczyła Wisłę w rejonie Warki.
60. Józef Wybicki
Konfederat barski, który później współpracował z gen. Janem Henrykiem Dąbrowskim. Razem wyruszyli na pomoc powstańcom w Wielkopolsce w 1794 r., razem działali w Legionach Polskich we Włoszech w 1797 r. Autor słów polskiego hymnu narodowego.
61. Czesław Szadkowski
Rotmistrz Wojska Polskiego, a w czasie wojny jeden z członków organizacji „Muszkieterzy” inżyniera Stefana Witkowskiego. W grudniu 1941 r. znalazł się w grupie emisariuszy podziemia, którzy z pomocą Niemców przedarli się przez linię frontu na tereny kontrolowane przez Sowietów. Dotarli do tworzącej się polskiej armii w ZSRS gen. Władysława Andersa. Szadkowski, w niejasnych okolicznościach, został wówczas aresztowany i skazany na śmierć. Wyroku nie wykonano.
62. Andrzej Czechowicz
Agent PRL w Radiu Wolna Europa. Na początku lat 60. uciekł do RFN. Tam zaczął współpracować z polskim wywiadem. W 1965 r. dostał pracę w RWE, został szefem Biura Studiów i Analiz. Między innymi przygotowywał wycinki artykułów, które miały krytykować PRL. W 1971 r. wrócił do Polski. Komunistyczne władze chwaliły się jego sukcesami wszem wobec.
63. Alice Kraffczyk
As wywiadu PRL. Miała niemieckie korzenie. Pochodziła z Bytomia. Od początku lat 50. współpracowała z MBP, a potem służbami podległymi MSW. Przerzucono ją do RFN. Tam przez lata pracowała m.in. w sztabie Luftwaffe, pozyskując cenne dane. Pozostawała na liście płac MSW do 1990 r.
64. Samuel Fogelson
Wybitny matematyk i statystyk, który został dobrym szpiegiem. W międzywojniu był pracownikiem GUS. Działał w KPP i wtedy zaczął pracować dla sowieckiego wywiadu wojskowego. Stworzył szeroką siatkę agentów w polskim kontrwywiadzie SRI. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w czasie II wojny światowej.
65. Mikołaj z Pilewic
Polska wtyka w szeregach Krzyżaków. Był rycerzem z ziemi chełmińskiej. Szpiegował dla Polaków w państwie zakonnym. Dostaczył „sztabowi” Jagiełły m.in. informacje o ustawieniu sił krzyżackich przed bitwą pod Grunwaldem. Z pewnością był jednym z ojców tej wielkiej wiktorii polskiego oręża. Niedługo potem, na jesieni 1410 r., rycerze zakonu pojmali go i ścięli bez sądu.
66. Bernard Zakrzewski
Jedna z szarych eminencji podziemia. Z wykształcenia był prawnikiem. Od początku okupacji niemieckiej pracował w wywiadzie ZWZ/AK. Od 1941 r. do rozwiązania AK kierował kontrwywiadem podporządkowanym Komendzie Głównej. Z powodzeniem tropił m.in. konfidentów Gestapo i prowokatorów z PPR. Uczestniczył w powstaniu warszawskim. Po wojnie wrócił do wyuczonego cywilnego zawodu.
67. Stanisław Rostworowski
Doktor filozofii, jeden z założycieli Legionów Polskich. W Wojsku Polskim dosłużył się rangi pułkownika. Po wybuchu II wojny trafił na Węgry. Tam organizował przerzut polskich żołnierzy na Zachód, ledwo uchodząc z rąk Gestapo. Potem przedarł się do okupowanej Polski. Został szefem „Obserwatorium” przy Komendzie Głównej AK. Potem trafił do Krakowa. Latem 1944 r. wpadł w ręce Gestapo. Wówczas go zamordowano.
68. Tadeusz Puszczyński
Legionista Piłsudskiego. Od 1915 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Pracował m.in. w Kielecach i Radomiu. W czasie walk o Śląsk pracował w regionie jako emisariusz MSZ i „Dwójki”. Dowodził specjalną grupą dywersyjną, zwaną Grupą Wawelberga, która przygotowała grunt pod III powstanie śląskie. Potem pracował w sztabie WP, a karierę wojskową zakończył w Korpusie Ochrony Pogranicza.
69. Aleksandr Wołkow
Agent II RP w Kraju Rad. W czasie rewolucji walczył w szeregach „białych”. Potem ewakuował się na południe Europy. Działał różnych antysowieckich rosyjskich stowarzyszeniach emigracyjnych. Pod koniec lat 30. został przeszkolony przez polski wywiad wojskowy i przerzucony przez granicę do ZSRS. W 1940 r. został schwytany przez NKWD. Przeszło rok później został rozstrzelany.
70. Szpiedzy Chrobrego
Bolesław Chrobry, jak każdy wybitny władca, korzystał z usług różnego rodzaju agentów i sekretnych emisariuszy. To między innymi dzięki informacjom od nich powstrzymał ataki władcy Niemiec Henryka II. Następnie jego emisariusze intrygowali w Watykanie, by utrudnić Henrykowi II zdobycie korony cesarskiej. Skutecznie.
71. Maria Sapieżyna
Włosi ochrzcili ja mianem polskiej Maty Hari. II wojna światowa zastała ją we Francji. Tutaj zaangażowała się w działalność Resistance. Potem pracowała także dla polskich służb. Wysyłano ją z misjami do Włoch. Tam została aresztowana. Więziono ją we Włoszech i Niemczech. Po wojnie osiadła w Londynie. Zajęła się działalnością charytatywną.
72. Adam Mickiewicz
Najważniejszy z wieszczów narodowych od młodości był zaangażowany w narodową konspirację. W czasie studiów w Wilnie założył Towarzystwo Filomatyczne. W czasie zesłania stykał się z rosyjskimi dekabrystami. Pod koniec życia był owładnięty ideą stworzenia Legionów Polskich na emigracji, które miałyby ruszyć do walki z Rosją. Niektórzy historycy sugerują, że Mickiewicz mógł przez pewien czas być agentem carskich służb.
73. Leon Mitkiewicz-Żołłtek
Dowborczyk. Do połowy lat trzydziestych był oficerem kawalerii, dobił się rangi pułkownika. Potem przez chwilę pracował w dyplomacji. W czasie II wojny światowej został szefem Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza. Potem był zastępcą dowódcy 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka. Następnie reprezentował PSZ przy Połączonym Sztabie Sojuszniczym.
74. Krzysztof Arciszewski
XVII-wieczny ariański banita, który został wybitnym wojskowym. Od około 1620 r. przebywał poza Polską. W latach 1625-1630 we Francji. Był agentem polskiego magnata Krzysztofa Radziwiłła. Intrygował na paryskim dworze przeciwko Zygmuntowi III Wazie. Niezbyt skutecznie zresztą. Zdecydowanie lepiej sprawdził się w roli inżyniera wojskowego. W holenderskiej armii dochrapał się nawet rangi generała. Uczestniczył w zmaganiach holendersko-portugalskich o Brazylię. Następnie, po powrocie do Polski, walczył w wojnie z Kozakami.
75. Bolesław Kontrym
Postać skomplikowana. Najpierw był fanatycznym bolszewickim żołnierzem. Został nawet kombrygiem Armii Czerwonej. Potem zaczął pracować dla polskiego wywiadu w Sowietach. W 1922 r. zbiegł do II RP. Tutaj został oficerem policji, odpowiedzialnym m.in. za rozpracowywanie komunistycznej agentury. W czasie II wojny światowej był cichociemnym. Służył w Państwowym Korpusie Bezpieczeństwa. W czasie powstania warszawskiego walczył w Śródmieściu. Zginął zamordowany przez komunistów w 1953 r.
76. Edmund Charaszkiewicz
Żołnierz Legionów Piłsudskiego. Od 1924 r. pracował w Oddziale II Sztabu Generalnego WP. Kierował Ekspozyturą nr 1, która zajmowała się organizacją sabotażu i dywersji na wypadek wojny na terenie państw ościennych. Odpowiadał m.in. za operacje polskich grup dywersyjnych na Zaolziu, a potem na Rusi Zakarpackiej (operacja „Łom”).
77. Gromosław Czempiński
Oficer służb PRL i III RP. Przed 1989 r. pracował m.in. w USA i Szwajcarii. Od 1990 r. szefował Zarządowi Wywiadu UOP. W 1990 r. zorganizował słynną operację „Samum”, podczas której ewakuowano z Iraku wielu agentów CIA.
78. Feliks Ankerstein
Żołnierz Legionów Polskich i powstaniec śląski. Od końca lat 20. pracował w Oddziale II Sztabu Generalnego. Był współpracownikiem wymienionego wyżej ppłk. Charaszkiewicza. W 1938 r. bezpośrednio dowodził polskimi grupami dywersyjnymi na Zaolziu (miały tam wywołać „polskie powstanie”). Później dowodził operacją polskich sabotażystów na Rusi Zakarpackiej (operacja „Łom”).
79. Michał Goleniowski
Jeden z wielu komunistycznych renegatów. Od 1945 r. pracował w MBP, a potem w wywiadzie MSW. Był mężem zaufania NKWD/KGB w służbach PRL. Jednak zdradził. W 1961 r. pojawił się w rezydenturze wywiadu USA w Berlinie Zachodnim. Dzięki przekazanym przez niego informacjom zlikwidowano wiele siatek wywiadu PRL i ZSRR na Zachodzie. Potem mieszkał w USA.
80. Włodzimierz Lechowicz
Jeden z bardziej zasłużonych komunistycznych agentów. Zaczynał jako pracownik polskiego kontrwywiadu (SRI) w latach 30. Wtedy zwerbował go wywiad sowiecki. Był w tzw. siatce Fogelsona. W czasie wojny pracował dla PPR, jako wtyka Spychalskiego w strukturach Delegatury Rządu. W PRL był represjonowany.
81. Marian Kozłowski
Ppłk Marian Kozłowski był ważnym oficerem wywiadu PRL. W latach 60. pracował w polskiej ambasadzie w Londynie. W 1969 r., wykonując misję w pod przykryciem w Sztokholmie, zniknął w niewyjaśnionych okolicznościach. Według niektórych teorii mógł przejść na służbę do Brytyjczyków. Uznano go za zmarłego w 1980 r.
82. Stanisław Brzozowski
Polski filozof i pisarz epoki Młodej Polski, a według niektórych jeszcze konfident carskiej ochrany. Miał donosić na swoich kolegów od czasu opuszczenia murów więzienia. W 1908 r. wytoczono mu nawet w tej sprawie proces obywatelski, w którym orzekał m.in. Karol Irzykowski. Kwestii jego współpracy z rosyjskimi służbami wtedy nie rozstrzygnięto. Sprawa do dziś budzi wiele wątpliwości. Może oskarżenia pod jego adresem były elementem politycznej intrygi?
83. Malwina Gertler
Malwina Gertler (znana jako Manci) była urodzoną w Polsce Węgierką - piękną i niezwykle powabną. W 1938 r. poślubiła lorda Howarda. W czasie wojny szpiegowała w Wielkiej Brytanii na rzecz Niemców. Obracała się w środowisku dyplomatów i pracowników ministerstwa wojny w Londynie. Utrzymywała bliskie stosunki nawet z Iwanem Majskim, ambasadorem ZSRR. W 1941 r. brytyjskie służby aresztowały ją, ale szybko wypuściły z braku dowodów. Po wojnie wyjechała do Australii.
84. Henryk Jasik
Jedna z szych polskich służb specjalnych czasów przełomu. W MSW PRL pracował od 1970 r. Zajmował się infiltracją przemysłu chemicznego na terenie całego kraju, a także wywiadem naukowym. Wielokrotnie był delegowany do ZSRR. Po 1989 r. trafił do UOP, gdzie szefował wywiadowi. W następnych latach był m.in. doradcą szefa MSW Andrzeja Milczanowskiego. Przyznał, że UOP werbowała dziennikarzy do współpracy.
85. Jerzy Niezbrzycki
Karierę wywiadowczą zaczynał w Polskiej Organizacji Wojskowej. Podczas wojny polsko--bolszewickiej wielokrotnie przekraczał linię frontu. Potem pracował w „Dwójce”. Z sukcesami dowodził działaniami służb na sowieckiej Ukrainie. Uchodził za wybitnego specjalistę od Kraju Rad. Po II wojnie światowej pracował nawet jako sowietolog w Instytucie Hoovera w USA.
86. Wacław Komar
Fanatyczny komunista. Dąbrowszczak. Zaczynał jako cyngiel KPP w latach 20. Potem został zwerbowany i wyszkolony przez NKWD/OGPU. Szpiegował dla Sowietów w Niemczech i Polsce. W PRL został szefem wywiadu wojskowego, a następnie pracował także w MBP.
87. Stanisław Tatar
Dowborczyk. W międzywojniu dochrapał się szarży pułkownika Wojska Polskiego, dowodził artylerią 3. Dywizji Piechoty Legionów. Po 1945 r., na emigracji w Anglii, poszedł na współpracę z wywiadem PRL. Przekazał do Warszawy złoto i tajne dokumenty należące do emigracyjnego rządu. Następnie wrócił do Polski i był represjonowany przez komunistów.
88. Bogdan Walewski
Dyplomata i potrójny agent. Zaczynał w latach 50. jako szpieg KGB. Pracując w Wietnamie, poszedł na współpracę z CIA. A w latach 60., gdy był wysłannikiem PRL przy ONZ, został jeszcze zwerbowany przez SB. Pobierał pieniądze jednocześnie od trzech służb. Gdy wrócił na stałe do Polski, w 1982 r. skazano go za szpiegowanie dla Amerykanów. Został potem wymieniony na moście szpiegów.
89. Zenon Celegrat
Celegrat był podoficerem wywiadu PRL w Wietnamie w latach 70., gdy został zwerbowany przez CIA. Po powrocie do Polski ujawnił Amerykanom polski system obrony przeciwlotniczej. W 1979 r. został aresztowany przez SB i skazany. Wyszedł z więzienia w 1990 r.
90. Josek Mützenmacher
Żyd z Mławy. W latach 20. zaczynał jako działacz Komunistycznej Partii Polski, by zostać najgroźniejszym prowokatorem polskiej policji w ruchu komunistycznym. Dzięki przeprowadzonej przez niego intrydze Stalin dokonał w latach 30. rzezi działaczy KPP. W czasie wojny Mützenmacher współpracował zarówno z podziemiem, jak i Gestapo. Zmarł nierozpoznany przez UB w 1947 r.
91. Stefan Litauer
Postać wybitnie mętna. W II RP był pracownikiem MSZ i Polskiej Agencji Telegraficznej. W czasie wojny był dyrektorem PAT w Londynie. Ostatecznie został wyrzucony za sianie dezinformacji na temat Brygady Świętokrzyskiej i gen. Sosnkowskiego. Po 1945 r. wrócił do Polski. Prawdopodobnie był agentem wywiadu sowieckiego.
92. Artur Ritter-Jastrzębski
As wywiadu sowieckiego. W latach 30. trafił na szkolenie do Moskwy, do szkoły kominternowskiej. Tam zaczął współpracować z GRU. W czasie wojny przeniknął do pracy w niemieckiej policji. Szpiegował środowisko „białych” w okupowanej Warszawie. Uczestniczył w inwigilacji organizacji Miecz i Pług. Brał udział w akcji przejęcia archiwum AK na Poznańskiej w Warszawie. Po wojnie pracował w MBP.
93. Julian Bałaszewicz
Carski prowokator i szpieg. Pochodził z Wileńszczyzny. Mieszkał na zachodzie Europy, w Paryżu i Londynie. Obracał się w środowisku polskiej emigracji po powstaniu styczniowym. Słał na jej temat obszerne raporty do swoich rosyjskich mocodawców. Zostały one wydane w latach 70. XX w. pod tytułem „Raporty szpiega”. Jest to cenne źródło historyczne.
94. Wojciech Jakubowski
XVIII-wieczny żołnierz i szpieg. Urodził się w Krakowskiem, ale niemal całe życie spędził we Francji. Tam za młodu zaciągnął się do wojska. Walczył w wojnach o sukcesję polską i austriacką. Potem został agentem Secret du Roi. Wykonywał tajne misje dyplomatyczno-wywiadowcze na terenie Niemiec i Polski. W uznaniu zasług otrzymał tytuł marszałka polnego Francji.
95. Ignacy Chodźkiewicz
Agent trzech służb znany w całej Europie. Pochodził z Kresów. W dobie upadku Rzeczypospolitej szpiegował dla Moskwy, przenikając do środowisk wrogich Rosji. Denuncjował, prowokował i trzymał z targowiczanami. Potem trafił do Włoch, gdzie udało mu się zostać szefem tajnej policji Republiki Cisalpińskiej. Niedługo potem zaproponował swoje usługi służbom francuskim. Za Bonapartego szybko się go pozbyto. Potem pracował dla księcia Adama Czartoryskiego.
96. Witold Gostomski
Szef wywiadu Narodowych Sił Zbrojnych, a potem Brygady Świętokrzyskiej. Zorganizował całkiem sprawną organizację, w której wybitną rolę odegrała Ekspozytura „Zachód” prowadzona przez Stanisława Jeutego. Jednak pod koniec wojny, jak pisze Jacek Wilamowski, mocno współpracował z Gestapo. Dostarczył Niemcom m.in. archiwum „Muszkieterów”.
97. Władysław Mróz
Uciekinier ze służb PRL, który skończył tragicznie. Od lat 50. pracował w wywiadzie MBP. Podobno organizował siatki nielegałów na terenie państw skandynawskich. Szybko awansował. Był adiutantem ówczesnego szefa wywiadu gen. Sienkiewicza. W 1959 r., podczas pobytu we Francji, Mróz poprosił tamtejsze władze o azyl. Przy okazji wydał wiele cennych tajemnic wywiadu PRL, m.in. informatorów w służbach Izraela. W 1960 r. został zamordowany w Paryżu.
98. Henryk Mackrott
Polski agent na służbie cara. Działał w pierwszej połowie XIX w. Infiltrował środowisko konspiracyjne, organizacje studentów Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Potem założył własną siatkę, która działała dla Rosjan. W 1830 r. został aresztowany przez powstańców listopadowych. W rok później tłum wywlókł go z więzienia i powiesił na latarni.
99. Bolesław Bierut
Polski prezydent agent. Z sowieckim wywiadem zaczął współpracować już w latach 20., kiedy to przeszedł w Moskwie specjalne szkolenie. Działał w Kominternie w różnych krajach Europy, w tym w Polsce. W czasie okupacji niemieckiej pracował dla Sowietów w Mińsku. Potem, od samego początku, tworzył struktury Polskiej Partii Robotniczej w Generalnej Guberni. W PRL piastował najwyższe funkcje państwowe, był m.in. premierem i prezydentem.
100. Aleksander Zawadzki
Nosił pseudonimy Kazik i Wacek. Dla sowieckich służb pracował od lat 20. Organizował siatki KPP w różnych regionach Polski. Dokonywał też likwidacji i prowadził działania wywiadowcze w zagłębiach przemysłowych. Po wojnie, w uznaniu zasług, powierzano mu ważne funkcje państwowe i partyjne.
