Najważniejsze osoby, które przyczyniły się do rozwoju powiatu limanowskiego
Wybierana ze społeczeństwa Rada Powiatowa miała być gwarantem rozwoju ziemi Limanowskiej. Powiat limanowski miał szczęście do „światłych” urzędników państwowych, np. Józefa Beka.
W dzisiejszym wydaniu „Tygodnika Ziemia Limanowska” kontynuujemy temat powstania powiatu limanowskiego. Dwa tygodnie temu opisana została skrótowo reforma samorządu w Galicji w latach 1854 - 1873 i jego rozwój do I wojny światowej. Teraz przedstawieni zostaną ludzie, którzy objęli nowe urzędy powiatowe oraz przyczynili się do rozwoju powiatu limanowskiego.
Szematyzm
Do lat 60. XIX wieku urzędnicy w Galicji na ogół nie byli Polakami. Do obejmowania stanowisk w administracji wymagana była bowiem znajomość języka niemieckiego oraz kodeksów prawa austriackiego. Z tego powodu etat osobowy w administracji przyznawano ściąganym z głębi kraju Austriakom, Niemcom lub Czechom. Sytuacja zmieniła się po zawarciu polsko-austriackiej ugody, która była podstawą do wprowadzenia języka polskiego jako drugiego języka urzędowego w Galicji.
Głównym źródłem informacji o urzędnikach z powiatu jest „Szematyzm“
Podstawowym źródłem wiedzy o urzędnikach powiatu limanowskiego jest wydawany w latach 1782-1914 „Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii”. Był to austriacki rocznik, zawierający schemat organizacji administracji władz i spis urzędników zatrudnionych w poszczególnych C.K. instytucjach. Od 1870 roku „Schematyzm” był wydawany również po polsku.
Gdy ostatecznie ukształtował się ustrój powiatu limanowskiego: zniesiono powiaty sądowe w Skrzydlnej i Tymbarku, a urzędy powiatowe zastąpiono starostwami, samorząd opierał się na dwóch organach: C.K. Starostwie Powiatowym oraz Radzie Powiatu z Wydziałem Powiatowym.
Starostwo Powiatowe
Założeniem reformy samorządowej w Galicji na szczeblu powiatowym było oddanie władzy „miejscowym”. Pierwszym starostą limanowskim został w 1867 roku dotychczasowy naczelnik powiatu Walenty Jaworski. Niezwykle szanowany (w 1876 r. został także posłem na Sejm Krajowy we Lwowie) sprawował swój urząd aż do 1887 roku.Następcą Jaworskiego został Ferdynand Popiel Sulima. Po nim w latach 1889-1894 starostą był Józef Wołoszyński. Po nim starostą został w latach 1894-1900 Ksawery Franciszek Sielecki. Wielu starostów limanowskich później kontynuowało swoją karierę we lwowskiej centrali.
Doktor Trzeciak zalecał wójtom, aby z prośbą o pomoc udawali się z delegacją do naczelnika w poszarpanych chłopskich łachach, tłumacząc, że zostali obrabowani przez rosyjski patrol.
W latach 1900 - 1903 i 1910 - 1911 oraz od 1913 r. urząd starosty w Limanowej nie był obsadzony. Podczas I wojny światowej starostwem zarządzał kierownik dr Roman Trzeciak przeniesiony tu z Drohobycza. W 1913 roku, gdy region nawiedziła niszczycielska powódź, kierownik Trzeciak zabiegał u władz o pomoc dla powiatu. Po wybuchu wojny w 1914 roku zabiegał także o złagodzenie pobierania obowiązkowego kontyngentu od ludności cywilnej powiatu limanowskiego.
Przypomnijmy, że w latach 1914-1915 nasz powiat był obszarem frontowym. Doktor Trzeciak zalecał wójtom, aby z prośbą o pomoc udawali się z delegacją do naczelnika w poszarpanych chłopskich łachach, tłumacząc, że zostali obrabowani przez rosyjski patrol.
Roman Trzeciak został odwołany ze stanowiska, gdy sprzeciwił się żądaniu wyższego oficera austriackiego, domagającego się w ramach kontrybucji kilkuset sztuk bydła. Zaoponował, po czym został wyzwany na pojedynek, w którym został ciężko ranny.
Następcą Trzeciaka został starosta Sobolewski, który sprawował swoją funkcję aż do przejęcia obowiązków przez Państwową Komisję Likwidacyjną i upadku Austro-Węgier w 1918 roku.
Rada Powiatowa
Wyborów do 26 - osobowej Rady Powiatu dokonywano spośród reprezentantów 4 grup: większej posiadłości ziemskiej, przemysłowej i handlu, gmin miejskich oraz z grupy gmin wiejskich. W skład Rady mogli wchodzić także duchowni, a urząd dziekana był wówczas urzędem państwowym.
Posada członka Rady Powiatowej była nieodpłatna. Członkowie Wydziału mogli jednak pobierać pewną dietę, której wysokość ustanawiała Rada. Była ona wybierana na trzyletnią (następnie sześcioletnią) kadencję. Pierwszą Radę Powiatową wybrano w 1868 roku.
W jej pierwszym składzie z grupy ziemiańskiej pochodził Maurycy Brunicki właściciel dóbr w Pisarzowej, baron Jan Borowski z Limanowej (późniejszy proboszcz w Limanowej i Mszanie Dolnej), Seweryn Głębocki z Mordarki, January Struszkiewicz z Mszany Dolnej, Władysław Walter ze Świdnika, hrabia Roman Wodzicki z Poręby Wielkiej oraz Józef Faustyn Żuk-Skarszewski z Przyszowej, poseł do Sejmu Krajowego we Lwowie oraz do cesarskiej Rady Państwa w Wiedniu.
Z grupy gmin miejskich wybrano Fenixa Kohna chirurga z Limanowej oraz Antoniego Józefa Marsa właściciela dóbr w Starej Wsi i Limanowej.
Z grupy gmin wiejskich wybrano ks. Jana Babicza z Przyszowej oraz Bartłomieja Cichorza, Stanisława Dąbrowskiego, Józefa Jonika, Marcina Knapczyka, Adama Kuliga i ks. Wawrzyńca Wąsikiewicza proboszcza z Męciny. Widać więc, że w zaborze austriackim najwcześniej dopuszczono chłopów do udziału w organach samorządowych.
Z grupy właścicieli przemysłu i handlu w powiecie limanowskim wyłaniano członków Rady dopiero od 1898 roku, kiedy na dobre rozpoczęła się wyspowa industrializacja. Na początku XX wieku z grupy przemysłu i handlu został wybrany do Rady Powiatowej m.in. Franciszek Dubowy późniejszy wójt Mszany Dolnej.
W 1885 roku firma C. Warhanek z Wiednia założyła w Mszanie filię fabryki konserw rybnych. Ryby sprowadzono z Morza Północnego. Nazwa firmy pochodziła od nazwiska jej czeskiego właściciela, natomiast zarząd nad mszańską filią sprawował właśnie Franciszek Dubowy.
Z grupy właścicieli przemysłu i handlu wybierani w następnych latach XX wieku byli m.in. przedstawiciele limanowskiej rodziny Marsów, właścicieli browaru.
Wydział Powiatowy
Rada Powiatowa wyłaniała spośród siebie organ wykonawczy, tj. Wydział Powiatowy będący odpowiednikiem współczesnego Zarządu Powiatu. Przewodniczący Wydziału (Prezes) był nazywany „marszałkiem powiatu”. Jako pierwszy pełnił tę funkcję w latach 1868-1878 Maksymilian Marszałkowicz.
Ukończył on studia w Wiedniu, miał bardzo mocną pozycję w izbach i towarzystwach handlowych, przyczynił się także do rozwoju gospodarczego powiatu limanowskiego.
Jego następcą był w latach 1878-1899 Tadeusz Romer. W tym czasie w powiecie rozpoczęła się powszechna hodowla i handel bydłem czerwonym.
W 1900 r. prezesem Wydziału Powiatowego został Zygmunt Mars - syn Antoniego Józefa, który zasiadał w pierwszej Radzie z 1868 roku. Zygmunt Mars przewodził Wydziałowi Powiatowemu do 1918 roku i był to bardzo ważny okres dla powiatu limanowskiego. W tym czasie sekretarzem powiatu został Józef Beck senior - późniejszy wiceminister spraw wewnętrznych, a sam powiat wydobywał się z zapaści gospodarczej, szczególnie poprzez sadownictwo i zakładanie szkółek owocowych.
Duża część górskiego i podgórskiego powiatu limanowskiego została wykarczowana. W tych warunkach zdecydowano się wykorzystać karczowiska pod uprawę drzewek owocowych, co także neutralizowało nieurodzaje ziemniaków.
Za czasów prezesury Zygmunta Marsa rozwijały się ochotnicze straże pożarne, budownictwo, spółdzielczość, koła oszczędnościowo-kasowe, podejmowano akcje przeciwdziałania bezrobociu.
Zainteresowanych dziejami urzędników zachęcamy do lektury „Szematyzmu”, którego większość roczników jest dostępna on-line.