NSZZ „Solidarność” w województwie opolskim. Narodziny i rozwój organizacyjny w latach 1980–1981
dr Zbigniew Bereszyński
Instytut Śląski w Opolu
We wrześniu 1980 r. zaczęły stopniowo powstawać komitety założycielskie nowego ruchu związkowego w poszczególnych zakładach pracy. W niektórych przypadkach kontynuowały one działalność powołanych wcześniej komitetów strajkowych. Było tak m.in. w hutach w Ozimku i Zawadzkiem, Zakładach Urządzeń Przemysłowych (ZUP) w Nysie oraz prudnickim „Froteksie”.
17 września 1980 r. niektórzy przedstawiciele nowych struktur związkowych z terenu województwa opolskiego wzięli udział w historycznym spotkaniu w Gdańsku, na którym postanowiono utworzyć działający w całym kraju Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. W gronie tym znajdowali się: Bogusław Bardon, Roman Kirstein i Edward Żuraw z Opola, Tadeusz Kraśnik z Kędzierzyna-Koźla oraz Jakub Forystek i Barbara Liphardt z Prudnika. 24 września przedstawiciele nowo utworzonej Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” złożyli w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o zarejestrowanie związku. Wśród sygnatariuszy złożonego do rejestracji statutu Solidarności znajdowali się Roman Kirstein z Opola, Tadeusz Kraśnik z Kędzierzyna-Koźla oraz Jakub Forystek, reprezentujący związkowców z rejonu Prudnika.
Powstające stopniowo zakładowe komitety założycielskie nowego ruchu związkowego rejestrowały się początkowo w międzyzakładowych komitetach założycielskich (MKZ), jakie narodziły się na fali strajków w innych województwach, a zwłaszcza w województwach wrocławskim i katowickim – głównie we Wrocławiu, ale także w Hucie Katowice, Bytomiu, Jastrzębiu-Zdroju, Wałbrzychu, a nawet bezpośrednio w Gdańsku. Od września 1980 r. zaczęły jednak stopniowo formować się również ponadzakładowe struktury NSZZ „Solidarność” w ważniejszych ośrodkach administracyjnych województwa opolskiego.
Jedną z pierwszych struktur tego rodzaju był utworzony 14 września 1980 r., jeszcze przed powstaniem Solidarności, Tymczasowy Zarząd MKZ Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych w Kędzierzynie-Koźlu pod przewodnictwem dr Lidii Kubiczek z Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej. 11 kwietnia 1981 r. 280 delegatów z ponad 75 zakładów pracy z rejonu Kędzierzyna-Koźla wybrało stały Zarząd Międzyzakładowej Komisji Związkowej NSZZ „Solidarność” Ziemi Kozielskiej pod przewodnictwem Antoniego Szoty z Zakładów Azotowych „Kędzierzyn”.
19 września 1980 r. wybrano prezydium MKZ NSZZ „Solidarność” w Opolu. Pierwszym przewodniczącym został Bogusław Bardon, pracownik administracyjny Wojewódzkiej Kolumny Transportu Sanitarnego. 23 grudnia 1980 r., w atmosferze ostrego konfliktu personalnego pomiędzy działaczami opolskiej Solidarności, złożył on jednak rezygnację z funkcji przewodniczącego MKZ. Funkcję tę przejął wówczas Roman Kirstein, dotychczasowy wiceprzewodniczący.
Do najważniejszych ośrodków działalności związkowo-opozycyjnej należała od początku również Nysa. Czołową rolę w organizowaniu tamtejszych struktur Solidarności odegrał Janusz Sanocki, pracownik Fabryki Pomocy Naukowych w Nysie. Już 2 września 1980 r. zorganizował on w swoim zakładzie pracy Komitet Założycielski Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych, 23 września powstał z jego inicjatywy i pod jego przewodnictwem MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemi Nyskiej. 27 maja 1981 r. przedstawiciele zakładowych organizacji związkowych z rejonu Nysy wybrali stały Zarząd Międzyzakładowej Komisji Związkowej pod przewodnictwem Janusza Sanockiego. W wyborach nie brali jednak udziału związkowcy z ZUP i Gazowni w Nysie oraz działacze z rejonu Prudnika. Opowiedzieli się oni za przynależnością do nowych struktur regionalnych Solidarności z ośrodkiem w Opolu.
2 października 1980 r. powstał MKZ NSZZ „Solidarność” w Brzegu pod przewodnictwem Tomasza Łochańskiego z Opolskich Zakładów Naprawy Samochodów. 12 i 13 kwietnia następnego roku przeprowadzono wybory do stałego organu władzy związkowej w postaci Zarządu Międzyzakładowej Komisji Robotniczej NSZZ „Solidarność” Ziemi Brzeskiej. Przewodniczącym tego ciała został Mieczysław Hoffman z Fabryki Silników Elektrycznych „Besel”.
30 października 1980 r. ukonstytuował się MKZ NSZZ „Solidarność” w Kluczborku. Pierwszym przewodniczącym został Eugeniusz Głowicki z Fabryki Maszyn i Urządzeń „Famak”. 7 lutego 1981 r. na I Walnym Zebraniu Delegatów NSZZ „Solidarność” Ziemi Kluczborskiej wybrano prezydium Międzyzakładowej Komisji Związkowej pod przewodnictwem Grzegorza Fraszka, nauczyciela z miejscowego Zespołu Szkół Zawodowych. Już 3 marca z niejasnych powodów ten ostatni zrezygnował jednak z powierzonej mu funkcji. Od tego czasu obowiązki przewodniczącego pełnił Stanisław Dobrzyński, pracownik miejscowego oddziału PKS.
8 listopada 1980 r. powstał MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemi Prudnickiej, działający w zakładach pracy w gminach Prudnik, Lubsza, Biała i Głogówek. Przewodniczącym został Jakub Forystek, pracownik umysłowy Spółdzielni Pracy Branży Drzewnej im. 22 Lipca w Prudniku.
30 maja 1981 r. w auli Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu odbyło się I Walne Zebranie Delegatów (WZD) NSZZ „Solidarność” Województwa Opolskiego. Podczas obrad większością głosów podjęto uchwałę o utworzeniu Regionu Ziemi Opolskiej (później: Śląska Opolskiego) z siedzibą w Opolu. Poza nowymi strukturami regionalnymi pozostali jednak związkowcy skupieni w lokalnych strukturach ponadzakładowych NSZZ „Solidarność” z ośrodkami w Brzegu, Kędzierzynie-Koźlu i Nysie.
W Nysie i Kędzierzynie-Koźlu powstały samodzielne regiony Solidarności, natomiast związkowcy z Brzegu wybrali przynależność do sąsiedniego regionu dolnośląskiego z ośrodkiem we Wrocławiu. W rejonie Nysy doszło na tym tle do wspomnianego już rozłamu pomiędzy miejscowymi związkowcami. Organizacyjnego rozbicia Solidarności w województwie opolskim nie udało się przezwyciężyć do chwili wprowadzenia stanu wojennego.
Podczas drugiej tury I WZD NSZZ „Solidarność” Śląska Opolskiego, odbywającej się 25–26 lipca 1981 r., przewodniczącym Zarządu Regionu został wybrany dr Stanisław Jałowiecki, socjolog z Instytutu Śląskiego. Druga tura I WZD zaowocowała również wyborem pozostałych 41 członków Zarządu Regionu. Wybrano także siedmioosobową Regionalną Komisję Rewizyjną oraz dziewiętnastu delegatów na Krajowy Zjazd Delegatów „Solidarności”.
Wraz z wyborem statutowych władz regionalnych Śląska Opolskiego zakończył działalność MKZ Opole. Analogiczne struktury w innych miastach województwa kontynuowały jednak działalność na prawach oddziałów Zarządu Regionu.
W szczytowym okresie rozwoju Solidarności liczebność jej szeregów w województwie opolskim przekroczyła ćwierć miliona (254 233 zarejestrowanych członków w dniu 25 maja 1981 r.). W tej liczbie mieściło się m.in. 155 387 członków NSZZ „Solidarność” w strukturach zarejestrowanych w MKZ Opole. Struktury organizacyjne NSZZ „Solidarność” funkcjonowały w około 80% zakładów i instytucji, a mianowicie w 770 jednostkach na łączną liczbę 976 podmiotów. Należało do Solidarności około 73% ogólnego stanu załóg pracowniczych w województwie. W dużych zakładach pracy członkowie Solidarności stanowili około 70–90% załogi.
