Ojcowie niepodległej Polski
Polska niepodległość ma wielu ojców. W szczególny sposób wyróżniają się dokonania Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, Wincentego Witosa, Wojciecha Korfantego i Ignacego Daszyńskiego.
Ich zaangażowanie na frontach I wojny światowej, działalność dyplomatyczna, polityczna i społeczna doprowadziły do powstania II Rzeczypospolitej. Wskazanie tylko kilku z grona najbardziej zasłużonych w tym czasie osób jest zawsze pewnym uproszczeniem, jednak dzieje tych sześciu postaci dobrze ilustrują meandry polskiej drogi do niepodległości.
Komendant
Józef Piłsudski (1867-1935) to postać powszechnie kojarzona z polskim czynem niepodległościowym. Przyszły marszałek był poddanym cara i już od dziecka dawał się we znaki rosyjskiemu zaborcy.
Jako kilkuletni chłopiec sprowadzał do wileńskiego gimnazjum książki polskie, za co był szykanowany. Był przywódcą Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej oraz inicjatorem powstania tajnego Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. Organizacje te stały się podstawą dla utworzonych w 1914 r. Legionów Polskich. Równolegle powołał do życia konspiracyjną Polską Organizację Wojskową. W 1917 r. wraz ze swymi legionistami odmówił złożenia przysięgi na „wierne braterstwo broni z wojskami Niemiec i Austro-Węgier”, za co został osadzony w twierdzy magdeburskiej. 10 listopada 1918 r. powrócił do Warszawy, a następnie objął wojskową i polityczną władzę zwierzchnią w kraju. Był jednym z głównych autorów zwycięstwa Polski nad bolszewikami w bitwie warszawskiej 1920 r. Niepodległa Polska była dla niego największą wartością. Powtarzał: „Polacy chcą niepodległości, lecz pragnęliby, aby ta niepodległość kosztowała dwa grosze i dwie krople krwi - a niepodległość jest dobrem nie tylko cennym, ale i bardzo kosztownym”.
Ojciec narodowej demokracji
Twórca ruchu narodowego, Roman Dmowski (1864-1939), już jako nastolatek działał w polskich organizacjach patriotycznych.
W 1903 r. wydał książkę „Myśli nowoczesnego Polaka”, będącą - jak sam twierdził po latach - „wyznaniem wiary narodowej”. Pisał: „Jesteśmy różni, pochodzimy z różnych stron Polski, mamy różne zainteresowania, ale łączy nas jeden cel. Cel ten to Ojczyzna, dla której chcemy żyć i pracować”.
Był twórcą tzw. orientacji antyniemieckiej. Zakładał prowadzenie polityki wieloetapowej w dążeniu do głównego celu - niepodległości. Aby go osiągnąć - twierdził - należy najpierw dążyć do połączenia podzielonych ziem polskich pod berłem Romanowiczów.
Podczas I wojny światowej Dmowski prowadził ożywioną działalność polityczną. Stanął na czele powołanego w 1914 r. w Warszawie Komitetu Narodowego Polskiego. Przewodniczył też drugiemu Komitetowi, powstałemu w 1917 r. w Lozannie, który był uważany przez państwa ententy za jedynego przedstawiciela odradzającej się Rzeczypospolitej. Skutecznie zabiegał o utworzenie Armii Polskiej we Francji. Reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu, zabiegał zwłaszcza o kształt polskiej granicy zachodniej.
W czerwcu 1919 r., wraz z Ignacym Paderewskim, podpisał traktat wersalski, na mocy którego społeczność międzynarodowa uznała prawo Polaków do własnego państwa. W czasie wojny polsko-sowieckiej wchodził w skład Rady Obrony Państwa.
Najlepszy dyplomata
Światowej sławy pianista i kompozytor Ignacy Jan Paderewski (1860-1941) w czasie I wojny światowej angażował się w działalność Generalnego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.
W 1915 r. koncertował w Stanach Zjednoczonych, gdzie korzystając z ogromnej popularności działał na rzecz sprawy polskiej wśród tamtejszych polityków. Zabiegom pianisty przypisuje się wyodrębnienie- w słynnym orędziu prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona z 8 stycznia 1918 r. - osobnego punktu o konieczności utworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. Od sierpnia 1917 r. Paderewski był przedstawicielem Komitetu Narodowego Polskiego w Stanach Zjednoczonych.
Jego przybycie do Poznania w grudniu 1918 r. dało impuls do wybuchu powstania wielkopolskiego, a współpraca z Józefem Piłsudskim i objęcie w 1919 r. funkcji premiera i ministra spraw zagranicznych, umożliwiły porozumienie między Naczelnikiem Państwa a Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu. Paderewski pełnił rolę mediatora między zwalczającymi się obozami Piłsudskiego i Dmowskiego.
Przywódca ruchu ludowego
Wójt gminy Wierzchosławice koło Tarnowa, Wincenty Witos (1874-1945) od najmłodszych lat angażował się w działalność chłopskich organizacji społeczno-gospodarczych.
W 1895 r. wstąpił do Stronnictwa Ludowego, przemianowanego następnie na Polskie Stronnictwo Ludowe. Uzyskując w 1908 r. mandat posła do Sejmu Krajowego we Lwowie, a w 1911 r. posła do Rady Państwa w Wiedniu, działał nie tylko na rzecz demokratyzacji stosunków społecznych w Galicji, przeprowadzenia reformy rolnej, upodmiotowienia chłopów, ale łączył te kwestie z potrzebą uświadamiania narodowego i ideą niepodległości.
Początkowo wspierał ideę Legionów Polskich, widząc w Austro-Węgrzech gwaranta powstania polskiej państwowości. Od 1915 r. zaczął popierać ideę endecji zbliżenia z państwami zachodnimi. Otwarcie mówił o dążeniu Polski do odbudowy niepodległego państwa.
Jesienią 1918 r. stanął na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, przejmującej władzę w zachodniej części zaboru austriackiego. W czasie wojny polsko-sowieckiej był premierem i członkiem Rady Obrony Państwa. W wydanej wówczas odezwie „Do Braci Włościan na wszystkich ziemiach polskich” apelował: „Trzeba ratować Ojczyznę, trzeba jej oddać wszystko - majątek, krew i życie, bo ta ofiara stokrotnie się opłaci, gdy uratujemy państwo od niewoli i hańby”.
O ziemie zaboru pruskiego
Wojciech Korfanty (1873-1939), polityk śląski, jeden z przywódców chrześcijańskiej demokracji w Polsce, już jako uczeń gimnazjum działał na rzecz niepodległości, zakładając tajne kółko, którego celem było szerzenie kultury polskiej i znajomości literatury.
Brał udział w propolskich zebraniach. Za krytyczne słowa o Bismarcku został relegowany ze szkoły. W latach 1901-1908 był członkiem Ligi Narodowej, współpracował z Romanem Dmowskim. Zdecydowanie protestował przeciwko polityce germanizacyjnej na Górnym Śląsku, za co na cztery miesiące trafił do więzienia we Wronkach. Był posłem do Reichstagu, gdzie działał w ramach Koła Polskiego.
25 października 1918 r. wygłosił przemówienie, w którym zażądał przyłączenia do przyszłego państwa polskiego wszystkich ziem zaboru pruskiego i Górnego Śląska. Brał udział w powstaniu wielkopolskim. Od 1920 r. był komisarzem plebiscytowym na Śląsku z ramienia Polski. Był jednym z przywódców powstań śląskich.
Galicyjski socjalista
Ignacy Daszyński (1866-1936) był jednym z najwybitniejszych polskich działaczy socjalistycznych. Współtworzył Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego.
Pod koniec XIX w. uzyskał mandat do parlamentu austriackiego. Podczas I wojny światowej pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Naczelnego Komitetu Narodowego. Wspierał utworzenie Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej. 7 listopada 1918 r. stanął na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie, który zapowiedział szereg reform socjalnych. Przez wiele lat pozostawał posłem. W czasie wojny polsko-bolszewickiej był wicepremierem w rządzie Wincentego Witosa.
***
Ojcowie polskiej niepodległości, urodzeni pod różnymi zaborami, różnili się przynależnością społeczną i religijną, reprezentowali różne poglądy polityczne, a mimo to potrafili zjednoczyć się wokół jednego, nadrzędnego celu, jakim była niepodległość.
Spierali się na wielu płaszczyznach i nie zawsze potrafili ze sobą współpracować. Ale pozostając wiernymi własnym poglądom, wykorzystali sprzyjające okoliczności zewnętrzne, by spełnić marzenia Polaków o wolności.
Cykl powstaje we współpracy z krakowskim oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej. Autorzy są historykami, pracownikami IPN.