Operacja "Ostra Brama". AK próbuje zdobyć Wilno

17 lipca 1944. Sowieci podstępnie aresztują komendanta Okręgu Wileńskiego AK ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” . To smutny finał Operacji „Ostra Brama”. AKowcy mieli w niej zdobyć Wilno przed Armią Czerwoną. Samodzielny polski atak nie udał się. Miasto zdobyli Sowieci, choć z polskim udziałem.

Autorem planu opanowania Wilna przez oddziały AK był mjr Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”, cichociemny, delegat Komedy Głównej AK do Okręgu Nowogródzkiego. Założył on, że miasto zostanie zdobyte lub zajęte tuż po wycofaniu się Wehrmachtu, a przed wejściem Armii Czerwonej. Dokonają zaś tego połączone siły Okręgów „Wilno” i „Nowogródek”.

Wprawdzie plan Akcji „Burza” pierwotnie zakładał wyłączenie z walk dużych miast, ale za atakiem na Wilno przemawiały dwa ważkie argumenty. Po pierwsze udana akcja bojowa znaczących sił AK w ważnym mieście nie mogłaby zostać niezauważona przez aliantów zachodnich.

Po drugie zmusiłaby Stalina do zajęcia jakiegoś - przypuszczano, że pozytywnego - stanowiska wobec AK i miejscowych przedstawicieli polskiego rządu.

- Wileńskie i część nowogródzkich oddziałów AK miały wystąpić wobec Armii Czerwonej jako prawowici gospodarze tych ziem. Miała to być klasyczna demonstracja polityczno-wojskowa, ale prowadzenie walki to przecież przedłużenie działań politycznych. Proszę też pamiętać, że u wilnian był „głód czynu”, gdyż we wrześniu 1939 r. Wilno zostało oddane Sowietom bez walki, a cały garnizon wycofał się na Litwę - tłumaczy prof. Leszek Kania, autor książki „Wilno 1944”.

Dwa zamiast czterech

Swój plan Kalenkiewicz przedstawił bezpośrednio komendantowi Wileńskiego Okręgu AK ppłk. Aleksandrowi Krzyżanowskiemu „Wilkowi”. Ten, zachwycony rozmachem przedsięwzięcia, udał się do Warszawy i bez trudu uzyskał akceptację Komendanta Głównego gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”. Przeciwni ujawnianiu się przed Sowietami byli dowódca i szef sztabu Okręgu Nowogródzkiego, ale zostali odwołani ze swoich stanowisk.