Produkcyjniaki, cegły i kobyły. Jak zmieniały się szkolne lektury na przestrzeni ostatniego stulecia?

W pamięci zostały na ogół jako nudne, czasem kojarzące się ze zmorą. Tylko nieliczne z nich wspominamy z przyjemnością, a ich smak doceniamy zwykle po latach. To szkolne lektury. W ciągu ostatniego stulecia przez polską szkołę przewinęły się ich setki, a ich lista ulegała wielokrotnie zmianom, w zależności od ideologii szerzonej przez władzę i polityki edukacyjnej.

Pojęcie „lektura” jest bardzo obszerne. W zasadzie powinno obejmować wszystko, co mają obowiązek przeczytać uczniowie różnych typów szkół, zarówno w formie fragmentów lub wyborów, jak również książek polecanych do przeczytania w całości, a także tych z zakresu tzw. lektur nadobowiązkowych. Ich przegląd na przestrzeni wieku, jaki minął od odzyskania przez Polskę niepodległości, pozwala na nakreślenie swoistego obrazu zmian, jakie w tym okresie zachodziły w polskiej edukacji.

Lektury rozumiane jako oddzielne książki w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości czytano dopiero w gimnazjum i liceum

Wcześniej, na początku XX wieku, jeszcze w trakcie zaborów, na terenie np. Pomorza języka polskiego w szkołach w ogóle nie nauczano. Dzieci uczyły się niemieckiego i siłą rzeczy czytały dzieła niemieckich klasyków. Gimnazjaliści musieli także „przerabiać” dzieła powstałe w starożytności, bowiem literatura klasyczna dominowała w kanonie lektur, a znajomość utworów powstałych w starożytnej Grecji czy Rzymie świadczyła o poziomie wykształcenia i otwierała drzwi do urzędniczej, lekarskiej, prawniczej, kościelnej czy nauczycielskiej kariery, co było obiektem marzeń większości ludzi młodego pokolenia.

Uczyli, jak cierpieć?

W tej sytuacji jedynym źródłem wiedzy o literaturze polskiej były dla młodych ludzi utwory o treści religijnej i patriotycznej, czytane w domach, nie zawsze dostępne, często przemycane przez granicę z tzw. Kongresówki.