Produkcja była mało efektywna. Radykalnie zmienił to Staszic
HISTORIA ZAWARTA W MEDALACH. Tym z Państwa, którzy nie czytali moich ostatnich felietonów, wyjaśniam, że postanowiłem przybliżyć sylwetki ludzi (głównie naukowców i inżynierów), których nazwiska oraz (zwykle) odlewane portrety zdobią medale zawarte w mojej szufladzie. Medali takich dostałem sporo, a każdy medal to dowód, że pewna instytucja postanowiła uwiecznić w metalu (zwykle w brązie) człowieka, który dla tej instytucji jest ważny. A skoro jest on ważny dla instytucji nadającej medal, to może okaże się także interesujący dla Czytelników moich felietonów? No i tak powstała ta seria.
Dzisiaj sięgam do Medalu Staszica. Jest on nadawany przez Rektora AGH za szczególne zasługi dla uczelni. Prawdę powiedziawszy w mojej szufladzie zgromadziło się „kilku Stasziców”, więc powodów do opisania tego człowieka jest też kilka.
A był to bardzo zasłużony człowiek! Samo tylko wyliczenie wszystkich jego zasług na wielu polach: jako propagatora nauki i aktywnego naukowca, inicjatora i propagatora techniki, polityka i urzędnika państwowego najwyższej rangi, działacza oświeceniowego, pioniera spółdzielczości, filozofa i tłumacza - zajęłoby całe miejsce, jakie wolno mi wypełnić moim felietonem. Muszę więc się na czymś skupić, pomijając (chwilowo!) wiele obszarów aktywności Staszica.
Medal Staszica jest nadawany przez rektora AGH, uczelni, która Staszica wybrała sobie na swojego patrona. Omówię więc to, co Staszic dokonał w zakresie górnictwa i hutnictwa.
Po pierwsze, badał geologicznie polskie góry i napisał pierwszą monografię o surowcach mineralnych, jakie w nich występują. Jego księga „O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji, a później Polski”, wydana w Warszawie w 1806 roku, jest uważana za pierwsze polskie kompleksowe opracowanie geologiczne.
Od czasów prehistorycznych na terenie Zagłębia Staropolskiego (obszar województw świętokrzyskiego, mazowieckiego i łódzkiego) wydobywano rudę i wytapiano żelazo, które zakupywały okoliczne księstwa. To żelazo w XVI wieku było wykorzystywane na całym ogromnym obszarze Rzeczpospolitej Obojga Narodów! Jednak każdy właściciel wytwarzał żelazne wyroby osobno, co powodowało, że produkcja była mało efektywna. Zmienił to radykalnie właśnie Staszic.
Polska była już wtedy pod rozbiorami i obszar Zagłębia Staropolskiego należał do Rosji w ramach tak zwanego Królestwa Polskiego. Ale był to też okres, kiedy książę Ksawery Drucki-Lubecki zabiegał o gospodarczy rozwój owego Królestwa. Między innymi podjął starania o rozwój Zagłębia Staropolskiego, w czym Stanisław Staszic walnie mu pomógł. Inicjował budowę wielkich pieców opalanych koksem, co zwiększyło produkcję żelaza. Rozwijał górnictwo rud żelaza i miedzi, a także węgla kamiennego, którego złoża właśnie on jako geolog odkrył w okolicach Dąbrowy Górniczej. Dawny wielki piec opalany węglem drzewnym pozwalał wytopić do 300 ton surówki rocznie. Piece, których budowę i stosowanie zalecał Staszic, dawały 25 000 ton surówki rocznie!
Zachęcał do budowy zakładów przetwarzania żelaza, zwłaszcza kuźnic napędzanych wodą rzek, oraz walcowni. Dzięki temu wartość wytwarzanych dóbr wielokrotnie rosła. Do dziś można podziwiać pozostałości aż 60 takich zakładów otworzonych z inicjatywy Staszica. Zdawał on sobie także sprawę z tego, że najważniejsze są kwalifikowane kadry, dlatego utworzył w Kielcach Akademię Górniczą (1816), pierwszą w Polsce uczelnię techniczną kształcącą fachowców dla przemysłu. To jej tradycje kontynuuje moja uczelnia AGH.
Na koniec może odnotuję, że z mojej inicjatywy w 1999 roku odnowiono grób Stanisława Staszica mieszczący się na zapleczu Klasztoru Kamedułów na Bielanach. Może dlatego uśmiecha się on do mnie z tylu medali mieszczących się w mojej szufladzie?