Seniorom w wieku 65+ przysługuje pomoc prawna
Począwszy od stycznia 2016 roku powinno działać w kraju ponad 1.500 punktów nieodpłatnego wsparcia prawnego.
Od początku 2016 roku na terenie całej Polski zaczęła funkcjonować darmowa pomoc prawna, zorganizowana przez jednostki samorządu terytorialnego. Jest to rezultat wejścia w życie ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej, przygotowanej w Ministerstwie Sprawiedliwości. Ustawa powstała za poprzedniego rządu, ale nowa władza nie miała zastrzeżeń co do potrzeby jej wdrożenia.
Pomoc najuboższym grupom
Począwszy od stycznia 2016 r. powinno funkcjonować ponad 1.500 punktów (przynajmniej po dwa w każdym powiecie), w których profesjonalni prawnicy będą świadczyć najuboższym grupom społecznym nieodpłatną pomoc prawną. Dzięki współpracy rządu, samorządów na poziomie powiatów i organizacji pozarządowych system ten ma zagwarantować nieodpłatny dostęp do porad prawnych na poziomie lokalnym i przynajmniej częściowo zlikwidować barierę finansową utrudniającą lub uniemożliwiającą korzystanie z profesjonalnej usługi prawnej.
Ustawa zakłada, że darmową pomoc prawną - na etapie przedsądowym - otrzymają m.in.:
- osoby posiadające Kartę Dużej Rodziny,
- seniorzy po ukończeniu 65 lat,
- osoby fizyczne, którym w okresie roku poprzedzającego zwrócenie się o pomoc zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej na podstawie ustawy o pomocy społecznej,
- kombatanci i weterani,
- osoby, które w wyniku klęsk żywiołowych, katastrof naturalnych lub awarii technicznych znalazły się w sytuacji zagrożenia lub poniosły straty.
Ważne jest to, że fundusze na realizację tego zadania pochodzić będą z budżetu państwa, co daje gwarancję stałego finansowania. Konkretnie: z budżetu państwa z części będącej w dyspozycji wojewodów, poprzez udzielanie dotacji celowej powiatom.
Kto ma udzielać darmowej pomocy?
Głównie adwokaci i radcowie prawni (na podstawie umowy zawartej z powiatem), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach również aplikanci adwokaccy lub radcowscy z upoważnienia odpowiednio - adwokata lub radcy prawnego udzielających nieodpłatnej pomocy prawnej. Z kolei w punktach prowadzonych przez organizacje pozarządowe (a może ich być nawet połowa z ponad 1.500) porad będą mogli udzielać także doradcy podatkowi - w zakresie prawa podatkowego, z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - oraz absolwenci wyższych studiów prawniczych, posiadający co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej.
Dopuszczenie tej ostatniej kategorii osób do udzielania pomocy wzbudziło najwięcej kontrowersji; sprzeciwiała się temu m.in. adwokatura. Adwokaci oceniali mianowicie, że porady udzielane przez absolwentów prawa mogą być pomocą „drugiego gatunku”. Ministerstwo Sprawiedliwości wskazywało w odpowiedzi, że organizacje pozarządowe mają wieloletnie doświadczenie i praktykę w udzielaniu porad prawnych. Ten właśnie pogląd zwyciężył: propozycja poprawki wykreślającej absolwentów prawa (nie będących adwokatami i radcami prawnymi) spośród udzielających bezpłatnej pomocy nie uzyskała większości w Senacie.
Przejdźmy teraz do szczegółów systemu bezpłatnej pomocy prawnej. Pomoc taka będzie udzielana w przeciętnym wymiarze pięciu dni w tygodniu przez co najmniej cztery godziny dziennie.
Pomoc prawna polegać będzie na:
- udzieleniu informacji o obowiązującym stanie prawnym, przysługujących uprawnieniach lub spoczywających obowiązkach;
- przedstawieniu propozycji sposobu rozwiązania problemu prawnego;
- pomocy w sporządzeniu projektu pisma w zakresie niezbędnym do udzielenia pomocy prawnej, (nie obejmuje pism procesowych w postępowaniach przygotowawczym lub sądowym i pism w postępowaniu sądowo-administracyjnym - wówczas osoba uprawniona może wnioskować o ustanowienie pełnomocnika z urzędu);
- sporządzeniu projektu pisma procesowego o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Nieodpłatna pomoc prawna nie może dotyczyć spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej; spraw z zakresu prawa celnego, dewizowego i handlowego oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do jej rozpoczęcia.
Nieodpłatna pomoc prawna udzielana jest w punktach wskazanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Informacji o konkretnym miejscu i godzinach otwarcia punktów należy szukać w Biuletynie Informacji Publicznej starostw powiatowych. Wykaz powstałych punktów pomocy prawnej z podziałem na województwa, adresami i godzinami otwarcia (na interaktywnej mapie Polski) można też znaleźć na stronie internetowej www.darmowapomocprawna.gov.ms.pl.
Ustawa przewiduje także działania polegające na kształtowaniu świadomości prawnej obywateli. Zadania z tego zakresu będą mogły być realizowane przez organizacje pożytku publicznego, a także uczelnie prowadzące studia wyższe na kierunku prawo, samorządy zawodowe adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników sądowych i doradców podatkowych - wyłonionych w trybie otwartego konkursu ofert.
Wdrożenie ustawy z 5 sierpnia kończy długoletnie wysiłki zmierzające do wprowadzenia nieodpłatnej pomocy prawnej. Od ponad dekady omawiano propozycje konkretnych rozwiązań, zaś złożenie projektu planowało kilku ministrów sprawiedliwości; udało się to dopiero Cezaremu Grabarczykowi. Czas był najwyższy - unijne instytucje od dawna wytykały Polsce, że nie oferuje najuboższym obywatelom darmowego dostępu do prawnika na etapie przedsądowym, co stało się standardem w wielu innych krajach Unii Europejskiej.
Na przykład w Norwegii państwo może pokryć część kosztów związanych z uzyskaniem pomocy adwokackiej w przypadku postępowania sądowego lub pozasądowego. Kryteria przyznawania bezpłatnej pomocy prawnej są jednak rygorystyczne i zależne od kategorii sprawy oraz dochodu beneficjenta - każdy przypadek jest tam rozpatrywany indywidualnie.
W Niemczech decyzję w sprawie przyznania pomocy podejmuje sąd. Na podstawie faktów i dokumentów przedstawionych przez wnioskodawcę sąd sprawdza, czy ma on prawo do wsparcia w ramach Programu Doradztwa Prawnego (przede wszystkim w sprawach cywilnych, a także pracowniczych, administracyjnych, konstytucyjnych i społecznych). Sąd może również zdecydować o wsparciu w zakresie opłat sądowych.
W Wielkiej Brytanii funkcjonuje Citizen Advice Bureau (CAB), czyli Biuro Porad Prawnych. Ośrodki CAB znajdują się w niemal każdym mieście (jest ich ponad 3 tysiące). Każdego roku specjalnie przeszkoleni wolontariusze CAB pomagają ponad 5 mln osób - nie tylko Brytyjczykom, ale i zamieszkałym na Wyspach imigrantom.
Autor: Andrzej Gębarowski