Sprawujesz opiekę? Sprawdź, czy należy Ci się wsparcie

Andrzej Gębarowski

Krótki przewodnik po skomplikowanym systemie pomocy dla rodzin osób niepełnosprawnych.

Wspieranie rodzin i opiekunów osób niepełnosprawnych to dziedzina, która należy w Polsce do najbardziej podatnych na zmiany. W efekcie licznych modyfikacji prawa mamy do czynienia z kilkoma grupami opiekunów, uprawnionymi do odrębnych świadczeń. Zawiły system pomocy ma wprawdzie zostać w przyszłości uproszczony i ujednolicony, ale od lat kończy się to na zapowiedziach. Od kilku lat narasta również dysproporcja pomiędzy coraz hojniejszym wsparciem opiekunów niepełnosprawnych dzieci a nikłym wsparciem opiekunów osób dorosłych - obecnie stała się ona wręcz drastyczna.

Świadczenie pielęgnacyjne

Pierwsza grupa mogąca obecnie liczyć na wsparcie ze strony państwa to rodzice niepełnosprawnych dzieci, uprawnieni do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1.406 zł netto (od 1 stycznia 2017 r.). Świadczenie to ma być co roku waloryzowane i będzie rosło o procentowy wskaźnik, o jaki zwiększać się będzie minimalne wynagrodzenie za pracę.

O taką pomoc mogą ubiegać się osoby, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, którego niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 18. lub 25. roku życia. Możliwość otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego nie jest uzależniona od konieczności spełnienia kryterium dochodowego.

Od 1 stycznia 2017 roku każde z rodziców może otrzymać świadczenie pielęgnacyjne w sytuacji, gdy w rodzinie jest więcej niż jedno niepełnosprawne dziecko.

Wcześniej, jeżeli przykładowo było dwoje dzieci niepełnosprawnych i obydwoje rodzice zrezygnowali z pracy, aby się nimi opiekować, mogli i tak liczyć na wypłatę tylko jednego świadczenia. Obecnie mogą oni otrzymać dwa świadczenia pielęgnacyjne.

Specjalny zasiłek opiekuńczy

Druga grupa to opiekunowie osób dorosłych, mogący liczyć na specjalny zasiłek opiekuńczy. Zasiłek ten, wprowadzony od 1 stycznia 2013 r., przysługuje w stałej wysokości 520 zł. Należy się on osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny wobec podopiecznego, a także małżonkom, jeżeli nie podejmują (z powodu konieczności zapewnienia opieki) zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Od 1 stycznia 2015 roku o to świadczenie mogą ubiegać się nie tylko osoby, które zrezygnowały z pracy, aby sprawować stałą opiekę nad osobą niepełnosprawną, ale także opiekunowie, którzy w ogóle nie podjęli zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Ponadto o specjalny zasiłek opiekuńczy mogą ubiegać się również rolnicy, ich małżonkowie i domownicy.

Podopiecznym musi być osoba legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Specjalny zasiłek opiekuńczy przyznaje się na okres zasiłkowy, który trwa od listopada do października następnego roku.

Prawo do świadczeń opiekuńczych ustala się na okres zasiłkowy, chyba, że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełno-sprawności zostało wydane na czas określony.

Niestety - warunkiem znacznie ograniczającym dostęp do tego niskiego przecież zasiłku jest nieprzekroczenie kryterium dochodowego, które obecnie wynosi 764 zł netto w przeliczeniu na osobę w rodzinie, przy czym bierze się pod uwagę łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki.

W efekcie liczba osób pobierających ten zasiłek jest bardzo niska.

Za tym ogólnym stwierdzeniem kryje się niejeden ludzki dramat. Przykładowo niepracująca córka, która opiekuje się dwojgiem niepełnosprawnych rodziców, z których każde otrzymuje emeryturę w wysokości 1.200 zł netto, nie może liczyć na 520 zł dodatkowego wsparcia. Dwie zsumowane emerytury podzielone na trzy osoby (opiekunka plus podopieczni) dadzą bowiem kwotę 800 zł netto, a więc powyżej progu dochodowego. Uwzględniając wydatki na stałe opłaty, a także na lekarstwa i środki medyczne (np. pampersy) - z emerytur naprawdę zostanie niewiele, a musi to wystarczyć na środki do życia dla trzech osób! Nie mówiąc już o tym, z czego będzie żyć córka po śmierci rodziców, nie mając wypracowanej emerytury...

Dodatkowo są też inne ograniczenia zmniejszające dostęp do specjalnego zasiłku opiekuńczego. Otóż zasiłek ten nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę:

• ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
• ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,
• legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zasiłek dla opiekunów

Trzecia grupa to osoby, którym przywrócono prawo do odebranego w lipcu 2013 r. świadczenia pielęgnacyjnego. Otrzymali oni zaległe świadczenia (o ile wystąpili o to z wnioskiem) i prawo do bieżącej pomocy, wypłacanej im pod nazwą zasiłku dla opiekunów, w wysokości 520 zł. Nie obowiązuje ich jednak kryterium dochodowe, jak „zwykłych” beneficjentów tego zasiłku.

W przypadku śmierci podopiecznego

W przypadku śmierci podopiecznego były opiekun - który pobierał świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna - może, po zarejestrowaniu się w urzędzie pracy, starać się o zasiłek dla bezrobotnych, o ile udowodni, że otrzymywał pomoc finansową przez minimum 365 dni w ciągu 18 miesięcy poprzedzających rejestrację. Tak stanowią przepisy obowiązujące od 1 stycznia tego roku.

Po zaprzestaniu pobierania zasiłku dla bezrobotnych były opiekun może otrzymać świadczenie przedemerytalne, jeśli będzie miał ukończone 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna) oraz będzie legitymował się okresem odprowadzania składek emerytalnych wynoszącym 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna).

Warto zwrócić uwagę na fakt, że przepisy zakładają prawo do zasiłku dla bezrobotnych jedynie wtedy, gdy utrata świadczenia została spowodowana śmiercią podopiecznego. To oznacza, że jeżeli opiekun przestał otrzymywać świadczenie, gdyż np. ze względu na pogarszający stan zdrowia podopiecznego nie mógł się nim samodzielnie zajmować i musiał umieścić go w szpitalu lub placówce zapewniającej całodobową opiekę (np. w ZOL-u) - nie będzie mógł ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych.