Herb Białegostoku
W 1807 roku wielka polityka po raz kolejny wkroczyła w życie miasta. Po klęsce Prus w wojnie z Francją i na mocy ustaleń traktatu w Tylży Białystok został włączony do Cesarstwa Rosyjskiego
Tym samym powstał Obwód Białostocki. Wielkorządcą obwodu mianowano senatora Ignacego A. Thielsa, mającego niemieckie korzenie. Jego zastępcą został Michał hr. Starzeński, syn zaufanego doradcy Jana Klemensa Branickiego. Rozpoczęło się powolne przejmowanie administracji. Izabela Branicka dość ciężko znosiła te zmiany. Po pokoju w Tylży chciała nawet zamknąć pałacową bramę na kilka spustów, aby nie wpuścić senatora Thielsa do Białegostoku. Ostatecznie została przekonana, iż takie działania były pozbawione sensu.
15 października 1807 r. car Aleksander I wydał manifest do mieszkańców Białegostoku i Obwodu Białostockiego, w którym zapewnił o pozostawieniu praw i przywilejów oraz swobód religijnych. Do przyjęcia przysięgi od mieszkańców car wyznaczył hr. Thielsa. Od tej pory wszelkie wyroki sądowe, dokumenty administracyjne były wydawane w imieniu cara Aleksandra I, za jego pomyślność odprawiano nabożeństwa we wszystkich obrządkach religijnych. Ignacy Theils wydał w dniu 23 grudnia 1807 r. odezwę, w której zawiadamiał poddanych, że od dnia 13 stycznia 1808 r. rozpoczyna się stosowanie kalendarza juliańskiego (starego stylu).
8 sierpnia 1809 r. car Aleksander I nadał Obwodowi Białostockiemu (ale nie miastu) herb przedstawiający na tarczy herbowej dzielonej w pas (cecha heraldyki rosyjskiej) białego orła bez korony na czerwonym tle w górnym polu litewską pogoń. Tak nadany herb stał się pierwowzorem dla herbu, który został ustalony po włączeniu Białegostoku w granice Rzeczypospolitej w lutym 1919 r. Po modyfikacjach wzorzec nadany przez cara nadal jest obowiązujących herbem Białegostoku. Jego wizerunek przyjęła Rada Miasta Białegostoku w dniu 27 lutego 1995 r., chociaż podczas wizyty Jana Pawła II w Białymstoku w dniu 5 czerwca 1991 r. na tronie papieskim widniał gryf Branickich.
14 lutego 1808 r. zmarła Izabela Branicka. Jej dobra, w tym pałac z wyposażeniem zajęte zostały przez zaborców. Car postanowił zachować obiekt wraz z otoczeniem w postaci pozostawionej przez Branickich. Po stopniowym przejęciu administracji z rąk pruskich władze rosyjskie pozwoliły w Białymstoku na powstanie Rady Miejskiej, której przewodził naczelnik, ważną rolę odgrywał również policmajster. Ograniczono możliwość podróżowania ludności. Bez ważnego paszportu nie można był się oddalić od miejsca zamieszkania dalej niż 32 kilometry. Białostoczanie postrzegali Rosjan jako słabych urzędników, o wątpliwej moralności, którzy bez skrupułów brali łapówki za załatwiane sprawy. W 1810 r. Białystok liczył około 4,4 tysięcy mieszkańców. W rok później powstałe w 1802 r. gimnazjum białostockie włączone zostało do Wileńskiego Okręgu Naukowego i przekazane pod opiekę Uniwersytetu w Wilnie. Dzieje gimnazjum opisał Jan Trynkowski w znakomitej publikacji pt. Gimnazjum. Z dziejów Gimnazjum Białostockiego (1777)1802-1915 wydanej w 2002 r.
W czerwcu 1812 r. przez Białystok przeszły oddziały armii francuskiej, które maszerowały na Moskwę. Wojska rosyjskie wycofały się bez walki. Władze ewakuowały część urzędów. W tym czasie Napoleon podpisał rozkaz rozpoczynający początek tzw. drugiej wojny polskiej. W Białymstoku z nadzieją oczekiwano na odrodzenie Rzeczypospolitej. Zawiązała się Konfederacja Białostocka. Obwód przemianowano na departament, z trzyosobową Komisją Administracyjną. Rozpoczął się nabór do dwóch pułków, które zamierzono sformować w Białymstoku, powstały też zalążki Gwardii Narodowej. Białostoczanie nie szczędzili pieniędzy w intencji wolnej ojczyzny. Z zebranych środków zakupiono opatrunki i żywność dla żołnierzy.
Nadzieje białostoczan na odzyskanie niepodległości nie spełniły się. W listopadzie 1812 r. zima gwałtownie zaatakowała Białystok i wielkie obszary Rosji. Spadło mnóstwo śniegu i nadeszły srogie mrozy. W grudniu do Białegostoku zaczęli docierać przemarznięci i chorzy żołnierze francuscy, przeważnie bezbronni. Wiele prywatnych mieszkań zamieniono na lazarety. Następnie do Białegostoku wkroczyły oddziały rosyjskie. Można tu dodać, iż cesarz Francuzów nigdy nie dotarł do Białegostoku, a „domek Napoleona” (legenda głosiła, iż Napoleon przenocował w tym miejscu) stojący dziś przy Alei Jana Pawła II to budynek dawnej komory celnej. Przez prawie sto lat, w odległości 9 km na zachód od tego miejsca przebiegała granica między Królestwem Polskim a Cesarstwem Rosyjskim. Po upadku powstania listopadowego w 1831 r. powstała tu również granica celna. Budynek zbudowano w 1838 r.
W 1814 r. przez Białystok przemaszerowały liczne oddziały rosyjskie powracające z Francji po zwycięstwie nad Napoleonem. Szwankowała dyscyplina. Dochodziło do rabunków ze strony maruderów. Potem do Białegostoku powróciły rosyjskie władze obwodowe i miejskie. Na kongresie wiedeńskim, który odbył się w 1815 r. potwierdzono przynależność Białegostoku do Cesarstwa Rosyjskiego. Miasto skazane zostało na unifikację i stopniową rusyfikacją. Także przemysł przeżywał stagnację. Ówczesnym mieszkańcom trudno było przewidzieć dalsze losy miasta i optymistycznie spojrzeć w przyszłość.
Wybrana bibliografia
Adam Czesław Dobroński, Białystok w latach 1796-1864, [w:] Historia Białegostoku. Redaktor naukowy Adam Czesław Dobroński, Białystok 2012.
Małek Ariusz, Białystok pod zaborem pruskim 1795-1807, Białostocczyzna 1999, nr 4.
Romaniuk Zbigniew, Kilka uwag o początkach osady i miasta Białystok, [w:] Szkice do dziejów Białegostoku, pod redakcją Marka Kietlińskiego i Wojciecha Śleszyńskiego, Białystok 2003.
Alina Sztachelska Kokoczka, Antoni Oleksicki, Białystok w czasach Branickich (1708-1795), [w:] Historia Białegostoku.
Zasady
Do testu może przystąpić maksymalnie trzysta osób (taka jest pojemność sali kina Forum). Udział w nim może wziąć każdy, za wyjątkiem osób zawodowo zajmujących się historią lokalną (np. przewodników, nauczycieli, pracowników instytucji naukowych i kulturalnych). W historyczne szranki mogą stanąć również osoby niepełnoletnie pod warunkiem, że przedstawią zgodę opiekunów. Jeśli kilka osób uzyska taką samą liczbę punktów, organizatorzy przewidzieli dogrywkę. Zwycięzcy otrzymają nagrody pieniężne: 3 tys. zł za pierwsze miejsce, 2 tys. zł za drugie i 1 tys. zł za trzecie. Start 19 lutego 2017 r. o godz. 17