Wspomnienie o doktorze Donacie Massalskim w 75. rocznicę zwycięstwa polskich sił zbrojnych w bitwie pod Monte Cassino
Dzisiaj, w sobotę 18 maja przypada 75. rocznica pokonania Niemców przez żołnierzy 2. Korpusu Polskiego w bitwie o Monte Cassino.
Bitwa o Monte Cassino uznawana jest za jedną z najbardziej zaciętych w okresie II wojny światowej. W szeregach wojsk alianckich walczyli Amerykanie, Brytyjczycy, Nowozelandczycy, Hindusi, Francuzi oraz żołnierze 2. Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa.
W tej walce, która umożliwiała aliantom dalszy marsz na Rzym, i później, poprzez Anconę aż po zdobycie Bolonii, uczestniczyło wielu żołnierzy związanych z Toruniem. Wśród nich był również doktor Donat Massalski, po wojnie przez wiele lat ordynator Oddziału Chirurgii II Szpitala Miejskiego im. Mikołaja Kopernika w Toruniu
Kurtka mundurowa i furażerka kapitana Massalskiego z kampanii włoskiej należą do najcenniejszych pamiątek przechowywanych w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu.
Z Kresów pod Monte Cassino
Donat Massalski urodził się 28 stycznia 1905 roku w Nowosieliu, w okolicy Dzisny na Wileńszczyźnie (obecnie miasto na Białorusi, w obwodzie witebskim), w rodzinie szlacheckiej Antoniego Massalskiego i Kajetanny ze Stankiewiczów. Wykształcenie średnie zdobył w Państwowym Koedukacyjnym Gimnazjum im. ks. Grzegorza Piramowicza w Dziśnie.
Był uczniem pracowitym, a przy tym wybitnie uzdolnionym, który aktywnie uczestniczył w życiu społecznym szkoły. W zachowanej dokumentacji, przy relacjach o teatrze szkolnym, wielokrotnie wymieniane jest jego nazwisko: występował między innymi w roli Wojewody w „Mazepie” Juliusza Słowackiego i Księdza Piotra w „Dziadach” Adama Mickiewicza.
Pochodząc ze zubożałej rodziny szlacheckiej nie mógł liczyć na pomoc rodziców. Mieszkając na stancji, utrzymywał się z udzielania korepetycji. Był prezesem Bratniej Pomocy, należał do harcerstwa oraz koła historyczno-krajoznawczego, gdzie opracowywał i wygłaszał odczyty.
Po otrzymaniu z wyróżnieniem 23 marca 1926 r. świadectwa dojrzałości Donat Massalski rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, specjalizując się w chirurgii pod kierunkiem prof. dr. Kornela Michejdy. Po uzyskaniu dyplomu lekarskiego w r. 1932 i odbyciu stażu w Szpitalu św. Jakuba w Wilnie, był od września 1934 r do marca 1939 jego asystentem w Klinice Chirurgicznej USB w Wilnie.
Na wiosnę 1939 roku dr Massalski wraz żoną, Henryką z Drozdowiczów, dawną uczennicą Gimnazjum w Dziśnie, absolwentką polonistyki na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie oraz córeczką Haliną przenosi się do Głębokiego (powiat Dzisna), gdzie po wygraniu konkursu obejmuje stanowisko dyrektora i ordynatora oddziału chirurgicznego w miejscowym szpitalu. Pracuje tu zaledwie przez kilka miesięcy - do chwili wybuchu wojny.
Jako oficer rezerwy uczestniczy w kampanii wrześniowej, lecz wkrótce zostaje internowany i przechodząc poprzez kilka obozów sowieckich, zostaje osadzony w Kozielsku. Tu operuje rannych jeńców polskich i Rosjan, a ratując między innymi życie wysokiej rangi oficera NKWD, nieświadomie zapewne unika losu tysięcy polskich oficerów mordowanych strzałem w tył głowy w lesie katyńskim.
Po wizycie generała Władysława Sikorskiego w Związku Sowieckim, dr Massalski wraz z grupą oficerów przybył do Charkowa, gdzie wstąpił do formującej się armii gen. Władysława Andersa.
Wraz z nią przebył niezmierzone obszary Związku Sowieckiego i Bliskiego Wschodu, poprzez Hamadan, Persję, Irak, Syrię i Palestynę, aby później pełnić służbę jako lekarz chirurg na najtrudniejszym odcinku szlaku bojowego 2. Korpusu Polskiego gen. Andersa, w pierwszej linii frontu we Włoszech.
Był starszym ordynatorem w III Polowym Szpitalu Ewakuacyjnym, tuż przy linii walk. Pod Monte Cassino ratował życie dziesiątkom żołnierzy angielskich, włoskich, polskich, a także Niemcom wziętym do niewoli. Jego bohaterska postawa w czasie kampanii włoskiej została opisana w reportażowych książkach: Melchiora Wańkowicza „Monte Cassino” oraz Adama Majewskiego „Wojna, ludzie i medycyna”. W dowód uznania został uhonorowany wieloma odznaczeniami, m.in.: Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino, „The War 1939-1945 Star” i „The Italy Star”.
Na stałe w Toruniu
Po zakończeniu wojny, mimo intratnej propozycji wyjazdu do Kanady, doktor Massalski wraca do kraju w 1947 roku i rozpoczyna, jak się później okazało, wieloletnią pracę w Toruniu. Tu osiadł na stałe wraz z żoną i córką, które po wysiedleniu ze stron rodzinnych na Wileńszczyźnie przebywały przez jakiś czas w Nieszawie.
W 1948 roku przyszła na świat druga córka, Krystyna. Starsza Halina, idąc w ślady ojca, została lekarką, zaś młodsza - prawniczką.
Doktor Donat Massalski do końca życia był ordynatorem II Oddziału Szpitala Miejskiego im. Kopernika, stając się autorytetem w świecie lekarskim w dziedzinie chirurgii urazowej. Udzielał się społecznie w toruńskim oddziale Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, wygłaszał odczyty naukowe i szkolił nowe kadry lekarskie. Jako radny zabiegał o rozbudowę toruńskiego szpitala.
W Szpitalu Miejskim im. Kopernika wykonał kilkanaście tysięcy operacji chirurgicznych. Poza chirurgią ogólną zajmował się także chirurgią dziecięcą i ambulatoryjną, a w dziedzinie chirurgii urazowej uznawany był za wielki autorytet. Miał wielu przyjaciół, jako lekarz był życzliwy i otwarty. Jak wspominali jego uczniowie, sprzeciwiał się szpitalnym rygorom, często siadał na łóżkach pacjentów i rozmawiał z nimi o sprawach osobistych.
Dr Donat Massalski zmarł nagle, na stanowisku pracy, 24 czerwca 1963 r. mając 58 lat. Spoczywa na Cmentarzu Staromiejskim św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego obok żony Henryki, wieloletniej nauczycielki szkół średnich w Toruniu, która zmarła w kwietniu 1971 roku.
Opracowanie to powstało na podstawie biogramów zamieszczonych na portalu www.dzisna.republika.pl oraz w publikacji: Marian Łysiak, Kazimierz Przybyszewski, Sylwetki lekarzy toruńskich XIX i XX wieku [Biogramy i szkice biograficzne], Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009.