Zapis pozbawiający spadku i inne rodzaje testamentów
Dopóki autor testamentu (testator) żyje, jego zapisana w testamencie ostatnia wola nie nakłada na niego żadnych obowiązków ani w żadnym stopniu go nie wiąże
Oznacza to m.in., że w każdej chwili można napisać całkowicie nowy testament. Jeśli będzie widniała na nim późniejsza data, to właśnie on będzie wzięty przez sąd pod uwagę, a nie te wcześniejsze ¬– nawet, jeśli gdzieś się zachowają. Dotyczy to zarówno testamentu zwykłego, jak i notarialnego, choć ten ostatni wiąże się z opłatą i nie opłaca się go zmieniać zbyt często.
Kilka testamentów
Czy można sporządzić kilka testamentów? Okazuje się, że polskie prawo dopuszcza taką możliwość. W takiej sytuacji ważna jest ich treść – czy uzupełniają się, czy pozostają w sprzeczności ze sobą. W pierwszym przypadku nic nie stoi na przeszkodzie, żeby oba testamenty były jednakowo ważne i tak samo skuteczne. W drugim przypadku sąd powinien ustalić, który z testamentów został później sporządzony. Odwołaniu ulegają wtedy postanowienia wcześniejszego testamentu, sprzeczne z postanowieniami późniejszego.
Testament negatywny
W polskim prawie spadkowym istnieje także możliwość sporządzenia tzw. testamentu negatywnego. Rozumie się przez to testament, w którym spadkodawca wskazuje, iż nie życzy sobie, aby określona osoba została jego spadkobiercą, wyłączając ją w ten sposób z dziedziczenia ustawowego. Takie wyłączenie nie oznacza jednak pozbawienia prawa do zachowku i tym właśnie różni się od wydziedziczenia, które – o ile zostało uwzględnione przez sąd – pozbawia zarówno prawa do spadku, jak i do zachowku.
Dziedziczenie na podstawie testamentu oraz ustawy
Dość często zdarzają się sytuacje, gdy postanowienia testamentu nie obejmują całości majątku spadkodawcy. Może to dotyczyć zarówno konkretnych przedmiotów, jak i określenia udziału w masie spadkowej. Nie uwzględniona w testamencie część spadku podlega wtedy regułom dziedziczenia ustawowego.
Załóżmy przykładowo, że spadkodawca, który był wdowcem, miał jedno dziecko. W testamencie, który pozostawił, figuruje jednak tylko brat zmarłego. Został on obdarowany większością masy spadkowej w wysokości dwóch trzecich majątku. Co pozostaje dziecku? Pozostaje mu dziedziczenie ustawowe pozostałego majątku (jednej trzeciej) oraz... domaganie się rekompensaty. Przy czym rekompensata ta powinna być równa różnicy pomiędzy wysokością zachowku a wartością przypadającej mu ustawowej części spadku. Pamiętając, że brat w ogóle nie dziedziczy z mocy ustawy, uświadomimy sobie, że dziecku (o ile jest pełnoletnie) należałby się zachowek w wysokości połowy z całości majątku! A zatem może się ono domagać rekompensaty w wysokości różnicy pomiędzy 1/2 a 1/3 spadku, czyli 1/6 schedy po zmarłym.
Testament windykacyjny
Istnieje możliwość zawarcia w testamencie notarialnym postanowienia spadkodawcy, iż dana osoba nabędzie określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku, bez żadnej prawnej mitręgi. Jest to tzw. zapis windykacyjny. Jeśli przedmiotem zapisu będzie dom lub samochód, przypadnie on spadkobiercy natychmiast po śmierci spadkodawcy.
Zanim wprowadzono zapis windykacyjny do polskiego prawa spadkowego, nie było możliwe bezpośrednie zapisanie jakiegoś przedmiotu materialnego; zapis zwykły przewiduje jedynie podanie udziału w spadku, zaś dopiero sąd może zamienić ten udział w konkretne dobro.
Testament ustny
Ściślej biorąc, jest to oświadczenie ostatniej woli, które należy złożyć w obecności co najmniej trzech świadków. Następnie jeden ze świadków lub ewentualnie osoba trzecia spisuje oświadczenie. Musi to nastąpić przed upływem roku od złożenia ustnego oświadczenia, muszą być też podane miejsce i data przedstawienia ostatniej woli. Pismo podpisuje spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie.
Można także w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku, czyli od chwili śmierci spadkodawcy, potwierdzić jego ostatnią wolę przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Sąd może poprzestać na zeznaniach dwóch świadków, jeżeli przesłuchanie trzeciego nie jest możliwe. Dla potwierdzenia treści takiego testamentu nie jest więc potrzebny podpis spadkodawcy.
Testament ustny jest zarezerwowany głównie na wypadek dramatycznego zdarzenia czy nagłej sytuacji, gdy np. spadkodawca ciężko zachoruje - wszelkie formalności można będzie dopełnić później.
Testament ustny bezwzględnie wymaga obecności świadków. Dlatego warto wiedzieć, jakie osoby nie mogą pełnić tej roli. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba:
* która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
* niewidoma, głucha lub niema;
* która nie może czytać i pisać;
* która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
* skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Testament sporządzony w obecności takiej osoby jest nieważny! Dodatkowo nie może też być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakaś korzyść.